آینده خوشنویسی در هاله ای از ابهام

از نام های ماندگار در تاریخ خوشنویسی کشور و از مفاخر استان قزوین و کشورمان نام استاد احمد پیله چی است.

شخصی که در غیابش، چراغ هنر خوشنویسی کم فروغ می شد و تلاش های بی وقفه اش در راستای احیا و حفظ این هنر ارزشمند ملی بی بدیل است.

استاد پیله چی صحبت هایش را این گونه آغاز می کند؛ از ۵ سالگی خواندن و نوشتن را در منزل آموختم. در همان سن تمرینات خوشنویسی من با همراهی برادر و پسرعمویم که خط می نوشتند شروع شد. در دوران ابتدایی معلمان خوبی در خوشنویسی داشتیم و من بهترین شاگرد خوشنویسی مدرسه بودم. در سال ۱۳۵۳، استادی به نام مرحوم سید علی رفیع قزوینی،  برادر علامه بزرگ رفیعی قزوینی که مشهور آفاق هستند، معلم خط مدرسه راهنمایی من شدند. سید علی رفیع قزوینی  کلوب های خوشنویسی ای دایر کرده بود که من پنج شنبه ها در آن حاضر می شدم. می توان گفت که رسما ورود من به کلاس خوشنویسی در همین سال و نزد استاد علی رفیع قزوینی رقم خورد.

در دوران دبیرستان رشته ریاضی و فیزیک خواندم و دیپلم ریاضی دارم. مدتی هم در دانشگاه علامه طباطبایی زبان فرانسه خواندم. با توجه به فعالیت های هنری ای که داشتم، خیلی زود دریافتم که علاقه ای به این رشته ندارم و از تحصیل انصراف دادم و گفتم یا ادبیات فارسی می خوانم که با حرفه ام مرتبط است و یا هیچ …

در دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) پذیرفته شدم و تا مقطع کارشناسی زبان و ادبیات فارسی خواندم. تا پیش از این هم تا حدودی تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه قزوین به عنوان طلبه آزاد، نه رسمی داشتم.  در حال حاضر که در اینجا حضور دارم، حاصلی  از تحصیلاتی هستم که در خوشنویسی کسب کرده ام. سعی می کنم عبارات و جملات مناسب را برای خوشنویسی انتخاب ‌کنم تا افرادی که کارم را می بینند، متوجه شوند که چه می نویسم.

• ادبیات آمیخته با هنر خوشنویسی و ظرف آن است

 حتما یک هنرمند خوشنویس باید در ادبیات فارسی توانمند باشد، در غیر این صورت مانند قاری ای می ماند که قرآن را به زیبایی هرچه تمام تر تلاوت می کند اما معنای آن را متوجه نمی شود.

استاد پیله چی، درباره دوران کسب هنر خوشنویسی اش توضیح می دهد: در سال ۱۳۵۴ مطلع شدم که کلاس انجمن خوشنویسان در قزوین توسط استاد مرحوم ابوالحسن محصص مستشاری دایر شده است؛ با علاقه بسیاری در کلاس خوشنویسی ایشان ثبت نام کردم. حدوداً بعد از گذشت یک سال مدرس انجمن خوشنویسان قزوین شدم.

۳ سال در خدمت استاد مستشاری بودم. بعد از آن در سال ۱۳۵۷ آوازه و شهرت استاد خوشنویسی ایران غلامحسین امیرخانی پیچیده بود. بسیار مشتاق بودم که در کلاس های ایشان شرکت کنم. به همین خاطر در دوره دبیرستان با جمع کردن پول های تو جیبی به این کلاس ها می رفتم. آن زمان در یک کلاس  استاد کیخسرو خروش و استاد امیرخانی  هم زمان تدریس داشتند. در جلسه اول، ابتدا من آثارم را به استاد خروش نشان دادم و ایشان شروع به تعریف و تمجید کردند. زمانی که استاد امیرخانی وارد کلاس شدند، استاد خروش مرا صدا زدند تا پیش ایشان بروم. نمونه های خطم را به استاد نشان دادم و این استاد بزرگوار هم مرا تشویق کرده و مورد لطف خود قرار دادند.

مدتی هم شاگرد مکتب اساتید گذشته از جمله میرعماد حسن قزوین در عهد صفویه، میرزا غلام اصفهانی، میرزا کاظم، میرحسین کلهر و… بودم؛ به هر صورت؛ تمتع ز هر گوشه ای یافتم، ز هرخرمنی خوشه ای یافتم.

• خوشنویسی در خانواده ما موروثی است

علاقه من نیز از همین جا نشات می گیرد. استاد پیله چی از علاقه اش به خوشنویسی چنین توضیح می دهد: اجداد مادری من از عهد صفویه به علامه بزرگ مرحوم آقا سید رضی قزوینی بر می گردد. ایشان خوشنویس و صاحب تالیف بودند و ۱۷ جلد کتاب به یادگار گذاشتند.

در عهد قاجاریه و سلطنت فتحعلی شاه، جد مادری ما به آقا شیخ محمد مایل می رسد. کتیبه های فاخری از ایشان در ایوان ضلع جنوبی مسجد جامع عتیق قزوین به یادگار مانده که مطلب و خوشنویسی آن، از آقا شیخ محمد مایل بوده؛ البته آثار دیگری از خوشنویسی ایشان در مساجد قزوین به صورت سنگ نبشته نیز موجود است.

مشوق بنده در این راه، علاوه بر وجود ریشه ای قدیمی در خط خوش خانواده، عمو و پدربزرگم بودند.

در سال ۱۳۶۸ آموزشکده ای به نام ملک محمد قزوین را دایر کردم که تا امروزه منشا خدمات بسیار ارزنده ای بوده و حاصل آن چند استاد تراز اول کشوری هستند که امروزه جز بهترین اساتید کشور محسوب می شوند.

بیشتر فعالیت های من برون مرزی بوده

از استاد پیله چی می خواهم که  از عناوین و افتخارات داخلی و خارجی که کسب کرده اند برایم بیشتر  توضیح دهد: سعی کردم که در بیشتر نمایشگاه های داخل و خارج کشور شرکت کنم. حدود چند ده نمایشگاه داخلی در استان های متفاوت برگزار کردم. هم چنین وورک‌شاپ های بسیاری در خصوص خوشنویسی و سیاه مشق در مشهد و سایر استان ها داشتم. مجموعه دار آثار قدما هستم که قریب به ۴۰ سالی می شود که بهترین آثارشان را جمع آوری می کنم و در غالب کتابی به نام کِلکِ مسیحا، ۲۰ سال پیش توسط مجمع ذخایر قم به چاپ رساندم.

فعالیت های برون مرزی من شامل برگزاری دو نمایشگاه در پاکستان، برگزاری نمایشگاه اختصاصی در دبی به مدت ۲۱ روز، برگزاری نمایشگاه انفرادی در هامبورگ آلمان، حضور در نمایشگاه ۲۵۰۰ سال هنر و فرهنگ ایران در پاریس، برگزاری نمایشگاه در کشورهای اردن، انگلستان و…، حضور در هفته قرآنی در ماه مبارک رمضان در شهر استکهلم سوئد، حضور در اکسپوی ۲۰۱۰ شانگهای در کشور چین و برگزاری ورک‌شاپ خوشنویسی که استقبال بسیار خوب و ویژه ای از آن شد. همچنین در کشور تانزانیا  در دهه کرامت رضوی و برگزاری وورک‌شاپ خوشنویسی و حضور در نمایشگاه های خوشنویسی کشور ترکیه و عراق و… حضور داشتم.

داوری مسابقات داخلی کشور

بحث داوری جشنواره های بین المللی و داخلی را فراوان داشتم که مهم ترین آنها شامل؛ داوری های جشنواره بین المللی جوانان ایران، هفت دوره دوسالانه بین المللی خوشنویسی ایران، پنج دوره مشاوره هنری  جشنواره دوسالانه بین المللی خوشنویسی و داور جشنواره صفیر مسجد کوفه در کشور عراق بودم.

استاد پیله چی در ادامه می گوید: قسمت دیگری از فعالیت های بنده شامل؛ آموزش خوشنویسی می شود که هنرمندان بسیاری را آموزش دادم. غریب به ۲۰ سال در انجمن خوشنویسان تهران آموزش می دادم. در حال حاضر مسوول کار گروه خوشنویسی حوزه هنری  انقلاب اسلامی قزوین هستم و در هیچ جای دیگری به غیر آموزشگاه ملک محمد که خودم دایر کردم تدریس ندارم.

در زمانی که سن مسابقه بنده بوده در هر مسابقه شرکت می کردم و رتبه اول را هم کسب می کردم؛ که مهم ترین آنها جشنواره خوشنویسی جهان اسلام بود که برگزیده نخست خط نستعلیق شدم.

استاد پیله چی از فعالیت های دوران انقلاب تعریف می کند:  جز ۱۰ هنرمند برجسته۸ سال دفاع مقدس بودم که موفق به دریافت لوح زرین دست خط امام خمینی شدم. تا به امروز هم سعی کردم قدم و قلم و نیتم در راه خیر و سلامت هنر خوشنویسی و مردم باشد. قسمت دیگری از فعالیت های بنده به چاپ آثار بر می گردد.

حدوداً ۴۰ سرمشق در اوایل انقلاب در روزنامه ولایت داشتم. کتابی را به نام سرخ و شهادت در جبهه های نبرد در زمان ۸ سال دفاع مقدس تحریر کردم و سال ها در خدمت برادران در جبهه های نور علیه باطل شرکت داشتم.

شعار نویسی های قبل از انقلاب در حکومت نظامی که شبانه انجام می گرفت، پلاکارد نویسی ها بعد از پیروزی انقلاب، کارهای مرتبط با شهدا، پس از آن هم حضور در قسمت فرهنگی و رزمی جبهه و…. از جمله فعالیت های من بود. به طور کلی سعی می کردم هم زمان و در هر دو جبهه نظامی و فرهنگی در خدمت مردم باشم.

• به عقیده خودم مهم ترین کاری که تا به حال انجام دادم بحث آموزشی است

اینکه توانستم در خدمت علاقه مندان و شیفتگان خوشنویسی باشم و عاشقانه نزدیک به ۵۰ سال است که این هنر را آموزش می دهم. قسمت اعظمی از هنرمندان استان قزوین و دیگر استان ها از هنرجویان بنده بودند که تعدادی از آنها به رتبه استادی رسیدند.

• رتبه استادی در خط نستعلیق

رتبه استادی در خط نستعلیق را نزدیک ۲۰ سالی می شود که به بنده اهدا کردند. هم چنین اولین نشان درجه یک هنری کشور را در استان دارم.

• ساخت ابزارآلات خوشنویسی

استاد پیله چی می گوید: سعی کردم تحقیق و پژوهش در ساخت و تولید انواع وسایل خوشنویسی داشته باشم که از جمله نتایج آن می توان به مرکب ملک محمد اشاره کرد که در ۴۰ سال گذشته مرکبی را در هماوردی و بهتر از آن سراغ ندارم. سال‌ها در ساخت کاغذ های دست ساز به تحقیق مشغول شدم که یکی از ابزارات بسیار مهم خوشنویسان تلقی می شود.

• بیشترین تعداد کتیبه دست ساز استاد پیله چی

در طول تاریخ استان قزوین، بیشترین کتیبه را در حال حاضر بنده در مساجد و اماکن متبرکه نوشته‌ام که شاخص ترین آنها ایوان جنوبی سالن امیرالمومنین(ع) در مسجد النبی(ص) است که به طول ۱۸ متر سنگ معرق کار شده است. همچنین در مسجد امام حسن عسگری(ع) واقع در شهرک کوثر که چندصد متر کتیبه مشتمل بر خط ثلث نسخ و نستعلیق بنده زینت داده شده است و …

استاد پیله چی از سال های تدریس‌اش تعریف می کند:  افتخار می کنم که در خدمت هنر خوشنویسی به صورت تمام وقت بوده ام. ۹ سال به عنوان استاد هنر و خوشنویسی در مرکز تربیت معلم شهید رجایی قزوین تدریس کردم؛ چند سال هم به عنوان استاد در دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین در خدمت دانشجویان خارجی که برای دوره دانش افزایی به ایران آمده بودند، کلاس خوشنویسی برگزار کردم .

• سعی کردم در طول این سال ها تمام وقت و انرژی ام را صرف اعتلا و رشد و مطرح شدن هنر شریف، اسلامی و ایرانی خوشنویسی کنم

استاد پیله چی در قیاس هنرخوشنویسی حال حاضر و اعصار گذشته می گوید: هنر خوشنویسی از جهات متعددی در گذشته رونق و کیفیت و رشد بیشتری داشته و از خیلی اوصاف دیگر، امروزه بهتر است .

به عنوان مثال از لحاظ کمیت و تعداد خوشنویسان خوب و برجسته امروزه هنرمندان با استعدادی داریم. اما آن اساتید برجسته و سرقله و بسیار بزرگ، کسانی بودند که در گذشته زندگی می کردند. بیشترین حرف را در خوشنویسی ما قدما زدند، ولی هنوز هم جایی برای پیشرفت بیشتر وجود دارد؛ از جمله در کتیبه نویسی، نقاشی خط و هنر گرافیک که می توانیم رشد بهتری داشته باشیم.

• از لحاظ محتوا و کیفیت، خوشنویسی ما رو به پیشرفت است

خطی که هنرمندان ما امروزه می نویسند از لحاظ سیر تکاملی و ساختار و اندام بیشترین تکامل را دارد، اما از لحاظ عیارهای موزه ای و جذبی و هنری شاید به پای دوره قاجار و حتی قبل از قاجار هم نرسیم.

بنده معتقدم که خوشنویسی هنری است که باید در منازل راه پیدا کند. در این راستا موفق شدم برای اولین بار و تنها در استان قزوین، آموزش تصویری خوشنویسی را به صورت خط خودکاری نستعلیق، خط خودکاری شکسته و خط قلمی نستعلیق را به همت صدا و سیما ضبط کنیم که امروزه در فضاهای مجازی قابل دسترس است و در پلتفرم های درون مرزی و برون مرزی هم پخش می شود و از کشورهای مختلف توانسته ام به جذب هنرجو بپردازم؛ از خوبی های این قبیل آموزش های مجازی ماندگاری ان برای آیندگان است.

همه چیز تناسب با زمانه پیش می رود. از وضعیت زندگی گرفته تا هنرمان… در زمان گذشته بحث تقوای روحی، اخلاق محوری و آداب و رسوم طبیعتاً بیشتر مطرح بوده و مورد توجه و سرلوحه زندگی هنرمندان خوشنویس قرار می گرفته است؛ هنرمندان بزرگ ما کسانی بودند که سال ها ریاضت و تلاش می کردند و اهل تقوا و یقین بودند و به زودی آثار خودشان را به اشتراک نمی گذاشتند. امروزه این مساله کمتر به چشم می خورد. یعنی خط ها فاقد آن جذابیت و معنویت و گیرایی لازم است در حالی که از لحاظ کثرت نسبت به گذشته پیشرفت بسیاری داشته ایم.

از طرفی این حجم از مدرک گرایی در گذشته مطرح نبوده و هنر خوشنویسی سینه به سینه به صورت کلاس های جمعی به علاقه مندان منتقل می شده و شباهتی به کلاس های امروزی نداشته؛ رابطه استاد و شاگرد بسیار فراتر از رابطه استاد و شاگردی امروزه بوده و به شکل پدر و فرزندی، رابطه مرید و مرادی مطرح بوده است.

• آینده خوشنویسی روشن نیست

متاسفانه امروزه با توجه به شرایط اقتصادی، هنرمندان خوشنویس ما نه آن جایگاه واقعی و درخور مناسبی که باید داشته باشند را دارند و نه از لحاظ اقتصادی قدر و بهایی برای هنرشان تعریف می شود. تمامی این موارد دست به دست هم می دهد تا ما آینده هنر خوشنویسی را چندان روشن، پویا، سرزنده و سرحال نبینیم، مگر اینکه حمایتی از جانب مسوولین و علاقه مندان به اشاعه این هنر شود و به نحوی این هنرمندان را حمایت کنند که مقدمات تکثیر آنها فراهم شود تا بتوانند در آینده خوشنویسی را به مقام و جایگاه اصلی خودش برسانند.

• بسیاری از هنرمندان خوشنویسی را کنار گذاشتند

امروزه هنرمندانی که یک عمر برای این هنر عمرشان را صرف کردند و برای عمومی و همگانی شدن این هنر تلاش کردند، احساس می کنند که به عمری که برای این کار گذاشتند امروزه چندان توجه نمی شود و ایکاش به حرفه دیگری در کنار خوشنویسی مشغول می شدند تا از لحاظ اقتصادی و امرار معاش به سختی نیفتند. بسیاری از هنرمندان ما، هنر خوشنویسی خود را رها کردند؛ چرا که دیگر زمانه نمی پذیرد و این یک فاجعه تلقی می شود و اگر این وضع ادامه پیدا کند و مسوولین توجه لازم را نداشته باشند، ما در آینده هنرمندان فاخری را نخواهیم داشت.

بنده امروزه اصلا به علاقه مندان توصیه نمی کنم که عمرشان را برای این هنر بگذارند و دست آخر دستاوردشان از لحاظ موقعیت اجتماعی به حداقل جامعه هم نرسد. بلکه می توان در کنار شغل دیگر به این حرفه پرداخت و اگر کسی قصد دارد تمام وقت روی این هنر کار کند یا باید گنج قارون داشته باشد یا پول فراوان…

• ما به حمایت همه جانبه مسوولین نیاز مندیم

البته منظور از حمایت مسوولین تنها مسائل اقتصادی نیست. بنده بارها مطرح کردم که اگر قزوین پایتخت خوشنویسی ایران شده است، حاصل زحمت چند صد سال هنرمندان برجسته و فعالیت های عاشقانه آنها بوده است و اگر در آینده چنین هنرمندانی نداشته باشیم، اصلا موضوعی ندارد که اسم خوشنویسی در قزوین مطرح شود؛ پیشنهاد می کنم که در درجه اول به هنرمند توجه و اهمیت کافی داده شود‌؛ هنرمند نیاز به فهمیده شدن و درک شدن دارد، پس از آن باید جایگاه متناسب خودش را داشته باشد.

حداقل ترین کار این است که هنرمندان تراز اول در هر رشته ای شناسایی شوند و برایشان محمل و بستری فراهم شود تا بتوانند در هنرشان را ارتقا دهند و در مرحله دیگر هنرمندانی که برای آینده به حضورشان نیاز داریم را تربیت کنند. امروزه اگر هنرمندی قصد داشته باشد که فعالیتی داشته باشد کاملا بسته به همت خودش است و الا کسی به فکر گل ها نیست.

یکی دیگر از مسایل مهم این است که چرا باید در پایتخت خوشنویسی کشور، تابلوی ادارات و اماکن با خط بد نوشته شود. قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران چه نمودی از خوشنویسی دارد؟ ما فاقد یک موزه هنرهای معاصر حداقل در بخش خوشنویسی هستیم. شهر ما فاقد یک مکان ارزنده برای رونمایی و به نمایش گذاشتن آثار است و هم چنان یک گالری و نگارخانه مناسب نداریم. چندین سال است که این مشکلات را مطرح می کنیم اما مسوولین پاسخگو نیستند و در نهایت به در بسته می خوریم؛ چندین و چند سال است که آثار هنرمندان در گالری ها به فروش نمی رسد و تنها نصیب آن تعریف تمجید حاضرین است.

هر کدام از هنرمندان خوشنویس ما نه تنها در استان، بلکه در سطح کشور ده‌ها تابلوی آماده خوشنویسی دارند که هرچند وقتی یکی از ارگان های به وقت نمایشگاه درخواست آثار می کند و بعد از تمام شدن آن دوباره به هنرمند بر می گردانند.

• به ندرت از هنرمنان آثار خوشنویسی خریداری می شود

پیشنهاد من این است که اگر مسوولین به این نتیجه برسند که چیزی به اسم هنر، جز ضرورت و از مسائل مورد نیاز جامعه است، به حکم عقل و ضرورت باید توجه کافی را به آن داشته باشند و برای حفظ و پیشبرد آن برنامه ریزی کنند. اگر هم که به چنین نتجیه ای نمی رسند هنرمندان تکلیف خودشان را بدانند‌.

برگزاری چند جشنواره کفایت نمی کند بلکه باید اقدامات جدی تری در این راستا صورت بگیرد تا هنرمندان عصر حاضر الگو و دلخوشی ای برای هنرمندان آینده باشند.