چگونه خشم خود را فرونشانیم؟!

هنگامی که با سوء رفتار رویاروی می گردیم، ناکام می شویم، باید به یاد داشته باشیم که در برابر غضبناکی، یک فرد مقابله کننده هستیم و باید بتوانیم از مهارت های گوناگونی برای جلوگیری از خشم مان استفاده کنیم.

اشتراک گذاری

چو خشم آیدت بر گناه کسی/ تأمل کنش در عقوبت بسی

که سهل است لعل بدخشان شکست/ شکسته نشاید دگر باره بست(سعدی)

فرو خور خشم اندر گاه گرمی / ز مومن خوش بود گرمی و نرمی (ناصر خسرو)

اشاره:

« در دلاوری، قهرمانی و خدمات نادرشاه افشار به ایران، جای تردید نیست، آخرین فاتح بزرگ شرق که روس، ازبک و عثمانی را بیرون راند و سایر شورشیان را بر جای خود نشاند و کشور را در بزنگاهی تاریخی سرپا نگاه داشت؛ کسی که عمرش به فرماندهی جنگ و درگیری در میدان خون گذشته، طبیعی است که مدبر، تیزخشم و حتی تندخو باشد.

یک قاعده کلی نیز این است که انسان ها هرچه بزرگ تر باشند و خدمات شان بیش تر، خطاهای شان نیز بزرگ تر خواهد بود. یکی از خطاهای نادر، کور کردن پسرش «رضا قلی میرزا» بود؛ به هر دلیل که شاید در لحظه با توجه به معیارهای آن عصر، توجیه پذیر باشد. پسر به توطئه علیه پدر متهم می شود و پدر بر این که درس عبرتی به همگان بدهد، فرمان کور کردن پسر را صادر می کند؛ حاضران که از بیم بر خود می لرزیدند، با ناباوری دیدند که چگونه دیدگان نایب السلطنه افشار نابینا شد و بدین ترتیب ظاهرا جرات مخالفت و دسیسه چینی علیه فرمانده قهار پیروز از همگان سلب گشت؛ اما دیری نگذشت که مهر پدری جوشید و جویای احوال پسری شد که تنها بیست و هشت سال زیست: «رضا قلی چطوری؟»

فرزند تیره بخت چه می توانست بگوید؟ با اندوه گفت: تو مرا کور نکردی، بلکه چشم ایران را بیرون آوردی! نادر دریافت با آینده جگر گوشه اش چه کرده است و از کرده اش پشیمان شد، پس گلایه کنان از حاضران در روز واقعه، پرسید: چرا شما شفاعت نکردید؟ شاه پر خشم و غضب بود؛ می بایست زهر چشم می گرفت تا حساب کار دست همگان بیاید، با این همه انتظار داشت کسی پا پیش گذارد و نجات جوانی را که خامی کرده بود، درخواست کند و فرمانروای غضب آلود را که لازم بود هیبت و صولتش حفظ شود، به هر زبانی که شده بر سر لطف بیاورد تا منت گذارد و از تصمیمش منصرف گردد، اما کسی چنین نکرد و می گوید نادر همه آنان را از دم تیغ گذراند!(و جرمی به جرایمش افزود).

سعدی نیز پس از آن دیباچه مشهور، گلستان را با حکایتی از همین دست آغاز می کند: « پادشانی به کشتن اسیری اشارت کرد، بیچاره در آن حالت نومیدی، ملک را دشمنام دادن گرفت، ملک پرسید: « چه می گوید؟» یکی از وزرای نیک محضر گفت: « می گوید: و الکافین الغیظ و العافین عن الناس» «آنان که خشم خود را فرو می خورند و از گنان مردم در می گذرند»!

ملک را رحمت آمد و از سر خون او درگذشت. وزیر دیگر گفت: ما را نشاید در محضر پادشاهان جز به راستی سخن گفتن. او ملک را دشنام داد!« ملک روی از این سخن در هم آورد و گفت: «آن دروغ وی پسندیده تر آمد مرا زین راست که تو گفتی» که خردمندان گفته اند: دروغی مصلحت آمیز، به که راستی فتنه انگیز»

این در حالی است که سعدی می گوید: باید که قهر و لطف بود پادشان را، ورنه میسرش نشود حل مشکلی، اما هر کدام در جای خود و به اندازی معقول و مشروع با این تفاوت که برخی مجازات و کیفر دادن ها جبران ناپذیر است. مثل همان کاری که نادر با پسرش کرد و بسیاری قاضیان با محکومان کردند و بعد معلوم شد خطا کرده اند.(۱)

توصیه های دینی برای رفع عصبانیت

همه به خوبی می دانند که عصبانیت بد است و مادر صفات ناپسند، ولی در توصیه های دینی و احادیث به راه کارهایی برای رفع این خصلت و کاهش آن به موارد متعددی اشاره شده است که از این جمله اند:

سجده: «رسول خدا(ص) می فرمایند» در زمان عصبانیت سجده کنید.
ذکر صلوات: در زمان عصبانیت به جای دادن زدن صلوات بفرستید.
نذر کردن: نذر کنید که اگر عصبانی شدید، کاری کنید، مثلا چند روز روزه بگیرید، سختی گرفتن روزه شما را از بروز دوباره عصبانیت دور می کند.
وضو گرفت: رسول خدا فرمونده اند؛ عصبانیت از آتش است وقتی عصبانی می شوید وضو بگیرید تا آرام شوید
غسل کردن: غسل کردن نیز عصبانیت را کاهش خواهد داد. در کتاب «العروه الوثقی» نقل شده است که حضرت علی(ع) غسل نشاط می گرفتند.
اذان گفتن: در شرایط مناسب در گوش کسی که عصبانی است، آرام اذان بگویید؛ از دیگران بخواهید برای شما نیز این کار را انجام دهند.

طریقه مهار خشم

خود آرام سازی: وقتی عصبانی هستیم، کاربرد مهارت های خود آرام سازی بسیار سودمند و موثر است. حقیقت دارد که می گویند موقع عصبانیت، قبل از دادن پاسخ، باید تا عدد ۱۰ بشماریم، این کار به ما فرصت می دهد تا بهترین راه حل را برگزینیم. ضمنا می توانیم با تنفس آرام و عمیق در مدتی کوتاه خویشتن را کاملا آرام کنیم آن گاه در وضعیت بهتر و آرام تر راه حل های مان را بررسی نماییم.

انجام ارزیابی اولیه منطقی: یک نقطه شروع خوب برای آموختن شیوه مقابله با خشم، تجزیه و تحلیل ارزیابی های اولیه خود است. وقتی ارزیابی اولیه از رویدادی ناکام کننده و مشکل ساز به عمل می آوریم، باید تعیین کنیم آیا مساله، ارزش ناراحت شدن را دارد یا نه؟ چنانچه دریافتیم از خشم بی پایه رنج می بریم، احتمالا این سان خواسته های نامعقول را از خودمان دور می کنیم.

در این وضعیت، مهارت در شناخت خواسته های غیر منطقی خود و تغییر دادن آن ها به خواست های منطقی، واقع بینانه تر است. به طور مثال؛ به جای اصرار کردن به این خواسته ها، با خودمان منطقی حرف بزنیم: بسیار مایلم مردم با من منصفانه و با ملاحظه رفتار کنند، در این صورت خوش حال هستم و زمانی که این طور برخورد نمی کنند، ناراحتم با این حال، چون قرار نیست دنیا بر اساس خواست و آروزهایم اداره شود، بنابر این برای رویارویی با ناکامی ها و بدفتاری ها، باید غیظ خود را مهار کنم؛ هر چند این گونه ارزیابی ها زمانی که کارها طبق نظرمان پیش نمی رود، احتمالا باعث ناکامی و نومیدی می گردد، اما به خشم بیهوده نمی انجامد.

نوشتار پیش رو را با سروده زیبا، بی بدیل و تاثیر گذار«سهراب سپهری» پایان می دهیم:

سخت آشفته و غمگین بودم

عیب کار از خود من بود و نمی دانستم

من از آن روز معلم شده ام

او به من یاد بداد درس زیبایی را…

که به هنگامه ی خشم

نه به دل تصمیمی

نه به لب دستوری

نه کنم تنبیهی

یا چرا اصلا من

عصبانی باشم

با محنت شاید گرهی بگشایم