نگین انگشتری شهر قزوین در محاصره شعله های آتش

بازار سنتی قزوین، یکی از معدود بازارهای یک هزار ساله کشور، هفته گذشته درگیر دو حادثه آتش سوزی بود؛ دو حادثه ای که عملیات اطفای حریق در آن کمتر از چند ساعت به طول انجامید و تنها چند مغازه را درگیر کرد، اما زنگ خطری برای حفاظت از این بازار ارزشمند و این میراث ماندگار را به صدا درآورد.

زنگ خطری که البته مدیران شهری در حوزه آتش نشانی قزوین بارها درباره آن هشدارهای لازم را داده اند؛ عدم دسترسی خودروهای آتش نشانی به بسیاری از بخش های بازار به دلیل بافت قدیمی آن، مساله وجود چاه ها و سیستم فاضلاب نامناسب و تجمع بسیاری از مشاغل اشتعال زا از مواردی است که بارها در این باره هشدار داده شده است اما … .

محمد دبیرسیاقی، پژوهشگر، نویسنده، شاعر، آموزگار ادبیات فارسی و مصحح متون کهن پارسی، در سال ۱۳۸۱ با همکاری سازمان میراث فرهنگی قزوین و انتشارات حدیث امروز، توجه ویژه ای به بازار قزوین داشته است. وی در کتابی که به این موضوع پرداخته، از ۴۴ بازار و ۲۱ بازارچه نام برده است؛ بازارهایی که عمدتا به بازار اصلی قزوین منتهی می شدند و در نهایت بازار بزرگ قزوین را به مساحت بیش از ۱۴ هکتار شکل داده اند.

قرارگیری قزوین در مسیر جاده ابریشم از یک سو و کشاورزی پر رونق قزوین از سوی دیگر، موجب شده تا بازار در قزوین به یک مهره اصلی تبدیل شود؛ نگین انگشتری ای که مورخین متعددی از آن در آثار خود نام برده اند، تا جائی که دبیر سیاقی در کتاب خود در بخش مرتبط با بازارهای قزوین از کتاب مینودر یا باب الجنه سیدمحمدعلی گلریز مدد می گیرد. همچنین کتاب سفرنامه سررشته دار از تبریزی به طهران و کتاب وقفنامه آقا جمال وزیر از دیگر ارجاعاتی است که دبیرسیاقی در کتاب خود از آنها نام برده است.

عمده مورخین، سابقه بازار قزوین را حدود یک هزار سال می دانند که در این مدت با سرعت بازارچه ها و سراهای اطراف ساخته و به مجموعه بازار اضافه می شد. به عبارتی شکل گیری کنونی بازار قزوین تا دوره صفوی با سرعت زیادی همراه بوده است، اما پس از پایتخت شدن قزوین، فصل تازه ای در این خصوص آغاز شده است. ساخت پروژه های بزرگی همچون کاروان سرای سعدالسلطنه در این دوران و اتصال آن به بازار، توانست بازار را از ماهیت یک بازار سنتی ساده خارج سازد. در این دوره سراهای متعددی در حاشیه بازار احداث شد و در نهایت بازار سنتی قزوین بعد از ۹ قرن جا به جایی و ساخت و سازهای متعدد در دوره صفوی، به شکل کنونی خود رسید.

مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین عبارت اند از؛ مسجدالنبی (مسجد شاه)، کاروان‌سرای سعدالسلطنه، کاروان‌سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی (سرای شاه)، تیمچه‌های روباز و سرپوشیده از جمله درویش مهدی، حاج محمد تقی و راسته قیصریه است، بازار قزوین اکنون  با ‪۱۴هکتار مساحت به سه‌ ورودی اصلی، دو ورودی ‌از خیابان امام خمینی(شمال) و یک ورودی از خیابان مولوی (غرب) منتهی شده که بر روی محور شمال و جنوب قرار گرفته است.

اختصاص هر راسته به یک صنف که هنوز هم باقی ‌است، از جاذبه‌های گردشگری به شمار می‌رود، برهمین اساس ستایش ناصر خسرو از رونق و گستردگی بازار دوره سلجوقی قزوین ،نشانگر فراوانی سراها و تیمچه‌ها و مراکز داد و ستد شهر است. با این که تعداد زیادی از این بازارها تخریب شده و اثری از آنها باقی نمانده است، اما هنوز مجموعه‌های زیبا و استواری در استان قزوین وجود دارد که روزگار گذشته را به یاد می‌آورد.

 با این حال اما وقوع دو مورد آتش سوزی، یکی در بخش مرکزی بازار و دیگری در پاساژ جنوبی بازار، زنگ خطری برای حفظ این میراث ارزشمند به صدا درآورد، زنگ خطری که هشدار آن گوش هر علاقمندی به فرهنگ و تمدن این شهر را به درد آورد و باید به عنوان یک هشدار برای حفظ و حراست از این مجموعه مهم باستانی و گردشگری به آن نگاه کرد.