مقالات انتقادی یا قتل اشتباهی/ واعظ «روزنامه نگار» قزوینی چرا به قتل رسید

کتاب ترور در بهارستان (پژوهشی نو دربارۀ اندیشه، زندگی و ترور واعظ قزوینی، به انضمام اشعار او)، تألیف مهدی نورمحمدی است، کتابی که به شرح سرگذشت میرزا یحیی واعظ قزوینی شاعر، ادیب، فرهنگی ، روزنامه نگار و فعال سیاسی پرداخته است.

مردی که در شب هشتم آبان سال ۱۳۰۴ خورشیدی توسط عوامل مخفی نظمیه رضا خانی در مقابل بهارستان به قتل رسید؛ قتلی که تحقیق چندانی در خصوص آن صورت نگرفته است، تا جایی که حتی عده ای قتل این مهره تاثیرگذار سیاسی را بیش از این که به فعالیت های روزنامه نگاری او مرتبط بدانند، حاصل یک اشتباه دانسته اند، که به عقیده نگارنده این نگاه به ماجرای قتل او، احتمالا بهترین دلیل برای کمرنگ کردن فعالیت های او باشد.

ملک‌‌الشعرای بهار نیز در کتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی»، حادثه ترور کسی که به جای وی کشته شد را این‌ گونه توضیح می‌دهد: «… نمی‌دانم کیست که بعضی تدابیر را با تقادیر خود به هم می‌زند؟ من در اتاق اقلیت سیگار در دست داشتم. در همان حال، حاج واعظ قزوین، مُدیر دو جریده نصیحت و رعد که از قزوین برای رفع توقیف جریده‌اش به تهران آمده بود با یکی از رفقایش برای تماشای جلسه تاریخی و دیدن هنرنمایی رفقا و هم مسلکانش به بهارستان آمد… حاج واعظ،‌ با «اجل مُعلّق» داخل صحن مجلس بهارستان شد، از جلو سرسرا رد شد، با عبا و عمامه کوچک و ریش مختصر و قد بلند و قدری لاغر، با همان گام های فراخ و بلند به عین مثل ملک‌الشعراء بهار. از در بیرون رفت که ازآنجا به طرف راست پیچیده از در تماشاچیان وارد گردد. حضرات آدمکشان رضاخان در زیر درختها و پشت دیوار دو طرف در، به کمین نشسته بودند، استاد آنها هم مترصد ایستاده بود، که دیدند بهار از در بیرون آمد، اینجا بود که شلیک یکمرتبه شروع شد! گلوله به گردن واعظ خورد. واعظ به طرف مسجد سپهسالار می‌دود، خونیان از پیش دویده، در جلوخان مسجد به او می‌رسند.

کتاب «ترور در بهارستان»که در ۳۶۸ صفحه به قطع وزیری به چاپ رسیده است در۳ فصل تالیف شده، در فصل نخست این کتاب به زندگی نامه و ترور واعظ پرداخته شده است، که نشان می دهد قتل او نه به خاطر شباهت به ملک الشعرای بهار، بلکه بیشتر به دلیل ترویج عقاید سوسیالیزم و کمونیزم و نوشتن مقالاتی در انتقاد از رضا خان به قتل رسیده است.

در فصل بعدی این کتاب به برخی از مقالات روزنامه نصیحت به عنوان یکی از روزنامه های مهم حزب کمونیست در ایران پرداخته شده است. این روزنامه که در قزوین به چاپ می رسیده، تعداد زیادی از مقالات و مطالب میرزا یحیی واعظ قزوینی را به چاپ رسانده بود. در نخستین شماره این روزنامه پیام تسلیتی به مناسبت درگذشت لنین از سوی واعظ منتشر شد که زمینه را برای حساسیت روی فعالیت های سیاسی و روزنامه نگاری او ایجاد کرد.

قریحه ادبی عارف نیز برخلاق شاعران زمان خود در وصف سروده های عاشقانه کارکرد نداشته است، بلکه او این روحیه را در خدمت طبقات محروم قرار داده است و اشعاری در جهت آرمان های سوسیالیستی و دفاع از منافع کارگران و طبقات محروم جامعه سروده است.

به همین دلیل اشعار او در زمره ادبیات کارگری محسوب می شود.