ویژگی های فرمانده شایسته

 ترجمه و شرح نامه ۱۳ نهج البلاغه

از نامه آن حضرت (ع) به دو تن از امیران لشکرش:
من، مالک بن الحارث الاشتر را بر شما و همه سپاهیانى که در فرمان شماست امیر کردم. به سخنش گوش دهید و فرمانش برید. او را زره و سپر خود قرار دهید. زیرا مالک کسى است که نه در کار سستى مى کند و نه خطا و نه آنجا که باید درنگ کند، شتاب مى ورزد و نه آنجا که باید شتاب ورزد، درنگ مى کند.

نامه در یک نگاه:
این نامه در واقع بیانگر دو چیز است؛ نخست دستورى است به آن دو فرمانده لشکر که از مالک اشتر پیروى کنند و زیر نظر او قرار گیرند و دیگر اینکه اوصافى از مالک اشتر را بیان کرده که شایستگى او را براى هر فرماندهى نشان مى دهد.

مالک فرماندهى لایق:
امام(علیه السلام) در این نامه که به زیاد بن نضر و شریح بن هانى نوشته است نخست به مأموریت مهم مالک اشتر اشاره کرده و مى فرماید: «من مالک بن حارث اشتر را بر شما و بر آنان که تحت فرمان شما هستند، امیر ساختم گوش به فرمانش دهید و از او اطاعت کنید».
سپس مى افزاید: «او را زره و سپر محکم خویش سازید، زیرا او کسى است که بیم سستى در او راه ندارد و لغزش پیدا نمى کند. در جایى که سرعت لازم است کندى نخواهد کرد و در آنجا که کندى و آرامش لازم است سرعت و شتاب به خرج نمى دهد».
از تعبیر امام(علیه السلام) استفاده مى شود که فرمانده لشکر باید کاملاً از نفرات خود حفاظت کند همچون زره و سپر براى افراد، آن گونه برنامه ریزى کند که ضایعات به حداقل برسد و کشته و مجروح کمتر باشد.
نکته دیگرى که امام(علیه السلام) در این چند جمله بیان فرموده ویژگى هاى چهار گانه اى است که براى اشتر برشمرده که اگر در فرمانده اى جمع شود، آن فرمانده از هر نظر لایق و شایسته است.
۱. سستى به خرج ندهد و در برابر فشارهاى دشمن و سنگینى برنامه هاى جنگى مانند کوه استوار باشد.
۲. در محاسبات خود کمتر دچار اشتباه شود، موقعیت نیروهاى خودى و دشمن را به طور کامل ارزیابى کند و مطابق آن برنامه ریزى نماید.
۳. در میدان جنگ مسائلى پیش مى آید که دقیقه ها و ثانیه ها در آن سرنوشت ساز است و باید با سرعت هرچه تمام تر عمل کرد. فرمانده لایق باید این دقیقه ها و ثانیه ها را بشناسد و بر طبق آن موضع گیرى کند.
۴. به هنگام مبارزه لحظاتى پیش مى آید که در آن خونسردى و ترک شتاب لازم است؛ مثلا در جایى که دشمن تدریجاً به دام مى افتد، اگر کار عجولانه اى شود از دام بیرون خواهد رفت. در این گونه موارد باید خونسرد بود.
به یقین فرماندهى که این چهار وصف در او باشد فرمانده بسیار با ارزشى است و این همان چیزى است که در مالک اشتر به اضافه صفات دیگر جمع بود.

منابع:

نهج البلاغه،  ترجمه: عبدالمحمد آیتی.

پیام امام امیر المومنین(ع)، آیت ا…مکارم شیرازی.