مخاطب امروز شعر آئینی را در کتاب جست و جو نمی کند/ جای خالی رویدادهای بزرگ شعر آیینی در قزوین
مریم کشاورز مسعودیان/این که دقیقا از چه زمانی خط کشی و معیار بندی برای انواع گونه های شعری در کشور ایجاد شد، معلوم نیست، اما به واسطه نزدیکی زیاد روحیه شاعران ایرانی با وضع و حال دوران و تاثیری که دین و فرهنگ دینی در اشعار شاعران به صورت مستقیم و غیر مستقیم داشته است؛ شعر آیینی احتمالا تاریخچه و سابقه ای به قدمت شعر و هنر در تمدن ایران زمین دارد، اما بر اساس مصوبه ۳۲۰۴ نشست ۸۴۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۸ خرداد سال۱۴۰۰، روز اول محرم به عنوان «روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی» از سوی رئیس جمهوری و رئیس این شورا به منظور درج در تقویم رسمی کشور ابلاغ شد.
به عبارت دیگر هشتم مرداد ماه ۱۴۰۱ مصادف با روز نخست محرم امسال روز «شعر و ادبیات آیینی» نامگذاری شده است؛ روزی که با عنوان گرامیداشت محتشم کاشانی از شعرا و نویسندگان برجسته حوزه ادبیات آیینی و ارادت ویژه او به خاندان نبوت و طهارت نامگذاری شد.
شعر آیینی اگرچه ردپایی در همه اشعار فارسی و غیر فارسی شاعران ایرانی دارد، اما به نظر می رسد انقلاب اسلامی و پس از آن نقطه اوجی بر این گونه شعری بوده است و به نظر می رسد شاعران ایرانی در چهل و اندی سال گذشته پس از انقلاب به دلیل دست یابی به آزادی بیان بیشتر و ارتباط نزدیک تر با مفاهیم دینی و مذهبی در روزهای پس از انقلاب، توجه ویژه ای به شعر آیینی داشته اند.
حسن صیاد از شاعران آیینی استان قزوین است که رشد شعر آیینی در کشور را مدیون توجه ویژه مقام معظم رهبری می داند. وی که به بهانه بزرگداشت روز شعر آیینی با او به گفت و گو نشستیم، معتقد است که شعر آیینی در قزوین هنوز در مرحله رشد قرار دارد اما ظرفیت ها و توانمندی های خوبی در این حوزه در استان شناخته شده است.
- لطفا «حسن صیاد» را برای ما معرفی کنید؟
حسن صیاد یکی از شاعران متعدد آیینی استان قزوین است که در سال های گذشته به خصوص در دهه گذشته با تمرکز ویژه بر شعر آیینی، به لطف خداوند متعال افتخاراتی مانند داوری اشعار و عضویت در دبیرخانه چند کنگره شعر کشوری، برگزیده شدن در کنگره های شعر سوختگان وصل، شعر دفاع مقدس، رازهای ارغوانی، شعر فرهنگیاران، افق و … را کسب کرده است.
- از چه زمانی سرودن اشعار را آغاز کردید، نخستین جرقه برای شاعر شدن شما از چه زمانی زده شد؟
آشنایی بنده با شعر حدوداً در سن ۱۱ سالگی صورت گرفت. به عبارتی در آن سال ها شکل های ساده و دست و پا شکسته ای از شعر و شاعری در من ایجاد شد که در واقع عروج ملکوتی امام خمینی(ره) و ایجاد فضای حزن آلود آن سال ها در کشور بستر را برای سرودن شعر آیینی در من ایجاد کرد؛ به همین دلیل در آن روزها متأثر از شرایطی که در جامعه حاکم بود، شعرهایی در وصف امام خمینی(ره) سرودم و پس از آن نیز با تشویق خانواده ام این شعرها رفته رفته در مسجد و بسیج محله خوانده شد و احساس کردم که می‌توانم شعرهایم رابرای آدم های بیشتری بخوانم.
- از چه زمانی شعرها شاکله استاندارد و تخصصی پیدا کرد؟
متاسفانه این اتفاق برای من چند سال بعد از شروع سرودن رخ داد، چرا که در آن زمان در آبیک که یکی از شهرهای محروم استان است، خبری از محافل ادبی و کنگره های شعر و این ها نبود؛ به عبارت دیگر در آغاز، همه استانداردها در ساختار و شاکله اشعارم وجود نداشت و به تدریج با مطالعه آثار حافظ و سعدی و سپس سهراب و اخوان، در سرایش شعر تواناتر شدم. در سنین جوانی با مواردی بسیار معدود از محافل ادبی آشنا شدم، اما در واقع فرصت جدی حضور در جمع شاعران و انتقال تجارب و دانش تخصصی در حوزه شعر آیینی، بیشتر مرتبط با یک دهه گذشته است که به واسطه ارسال شعرهایم به کنگره ها و مسابقات و جشنواره ها و در نهایت برگزیده شدن اشعار، برایم فراهم می‌شد.
- گفتید که معتقدید مهم ترین مشوق شاعران ایرانی در کشور مقام معظم رهبری است؟
بله! همچنان معتقدم اهل شعر بودن امام خمینی(ره) و پس از ایشان امام خامنه‌ای از مهم ترین مشوق های شاعران در حوزه شعر آیینی در کشور است که جلسات متعدد رهبر انقلاب با شاعران، ابراز علاقمندی و اشعار برجسته ایشان و هدایت‌ها و رهنمودهای پیوسته ایشان در این حوزه نشان از همین مساله دارد، از این رو یکی از آرزوهای همیشه شاعران آیینی حضور در یکی از همین دیدارهاست که بنده هم سال هاست که آرزوی حضور و شعرخوانی در محضر رهبر معظم انقلاب را در سینه دارم.
- با این تفاسیر امروز به عنوان یک کارشناس، شعر آیینی استان قزوین را در چه جایگاهی ارزیابی می‌کنید؟
اگرچه ریشه شعر آیینی در بسیاری از اشعار بسیار قدیمی ایرانی مشاهده می شود، اما قطعاً ظهور اسلام در ایران مبدأ اصلی پیدایش شعر آیینی بوده است؛ با این که وجود معنا و مضامین آیینی در اشعار گذشته مشاهده می شده، اما انقلاب در شعر آیینی، در حقیقت همراه با انقلاب اسلامی رخ داد و با نگاه مثبتی که جریان انقلاب و به خصوص رهبر عزیزمان به شعر انقلابی و آیینی داشتند؛ در مجموع، شعر آیینی که امروز از آن یاد می کنیم در کشور حدود چهل و اندی سال است که با جدیت پیگیری می شود؛ استان قزوین هم در این حوزه رشد و بالندگی‌هایی داشته که البته می‌توانست بهتر از این باشد. با این حال امروز می‌توانم بگویم در حوزه شعر آیینی استان، ظرفیت ها و توانمندی هایی وجود دارد که با نگاه جدی‌تر متولیان امور فرهنگی، می‌توان به آینده آن امیدوارتر بود.
- از سیر رشد شعر آیینی در کشور و استان قزوین گفتید؛ به اعتقاد شما چه نشانه هایی در این خصوص در اشعار وجود دارد؟
عمق بخشی اشعار آیینی، شاید مهم ترین شاخصه و نشانه گذر از این دوران بوده است، چرا که اشعار آیینی که گاهی اشعاری سطحی و مثلاً همراه با تعریف از زور بازو و چشم و ابروی ستایش شونده بود، امروز بسیار کمتر مشاهده می شود و اشعار این حوزه عمیق تر شده و به ویژگی ها و نکات بسیار ظریف شخصیتی و سیره اهل بیت (ع) می پردازند و این نشان از آن دارد که در مسیر درست در حال حرکت هستیم؛ به خصوص این که طی چند سال گذشته ظرفیت های خوبی در این حوزه در استان قزوین مشاهده شده و جوانان علاقمند زیادی به میدان آمده اند که با قدری برنامه ریزی و هماهنگی می‌توان بیشترین بهره مندی از این توانمندی ها را داشت.
- فکرمی کنید چه بسترهایی برای کمک به تبدیل شدن این ظرفیت ها به قابلیت های کاربردی در حوزه شعر آیینی در استان نیاز است؟
برگزاری جشنواره ها، سوگواره ها و عمدتاً رویدادهای فرهنگی مرتبط با هر کدام از رشته های هنری همواره در کنار این که انگیزه و امید بخشی وافری برای هنرمندان داشته است، ابزاری مهم برای محک سطح کمیت و کیفیت آثار تولید شده در استان نیز محسوب می شود؛ متاسفانه به نظر می‌رسد در استان قزوین در زمینه سوگواره ها و رویدادهای فرهنگی در حوزه شعر آیینی، آن طور که شایسته توانمندی و لیاقت استان است تلاش نشده است، چرا که معمولاً یا رویدادها بسیار ضعیف برگزار می شود و یا نواقصی مانند داوری ضعیف و … موجب کاهش کیفیت آنها شده است.
حال آن که به طور مثال در ایام ماه محرم و صفر به دلیل طراوت معنوی حاکم بر جامعه، تولیدات اشعار آیینی در کشور و همچنین استان قزوین تا حد زیادی افزایش پیدا می‌کند و فکر می‌کنم می‌تواند زمان مناسبی برای صیقل دادن به این آثار، کیفیت بخشی، عمق بخشی به نگاه شعرا و جریان سازی باشد که گاهی کمتر به آن پرداخته شده است؛ چرا که شعر در واقع یک مرحله نازل تری از وحی است و همانطور که وحی نیازمند پیدایش زمینه لازم در رسول خداست، هر اندازه که قلب شاعر زلال تر بشود و بتواند انعکاس بهتری از نور بدهد، این بازتاب به شعر بهتری تبدیل می‌شود و مخصوصاً در حوزه شعر آیینی امکان ندارد شاعری گرفتار آلودگی های روحی باشد و خروجی آن یک شعر عالی و تأثیرگذار باشد و طبیعتاٌ در ایام محرم که اشک بر ابا عبدالله و اهل بیت باعث زلال شدن قلب و روح می‌شود، این زمینه بهتر مهیا می‌شود.
- آمار پایین چاپ و نشر در حوزه کتب مرتبط با شعر آیینی از نظر شما چه علتی می تواند داشته باشد؟
فکر می‌کنم مهم ترین علت این است که اساساً مخاطب شعر آیینی امروز شعر مورد نیاز خود را کمتر درکتاب جست و جو می‌کند و عمدتاً بسترهای اینترنتی نظیر سایت ها و وبلاگ های شخصی و فضای مجازی مرجعی برای دست‌رسی به اشعار آیینی شده اند؛ از سوی دیگر مسائل مرتبط با هزینه‌های چاپ، کاغذ و در نهایت افزایش قیمت تمام شده کتاب، دست به دست هم داده اند تا کتاب شعر آیینی امروز کمتر از سابق زیر چاپ برود و عمدتاً همان تعدادی هم که به چاپ می‌رسد، بیشتر به دلیل دغدغه حفظ اصالت آثار و به نوعی حراست شعرا از اشعارشان است که البته در این حوزه مجموعه شعرهای مشترک خوبی هم در استان طی چند سال گذشته به چاپ رسیده است.
- از نظر شما مهم ترین آفتی که امروز شعر آیینی را در کشور تهدید می‌کند، چیست؟
شاید یک زمانی به طور مشخص می‌توانستیم بگوییم کپی برداری از اشعار حتی بعضاً غربی، سطحی‌نگری، استفاده از ادبیات غیر ایده‌آل و …. آفت شعر آیینی در کشور است، اما امروز فکر می‌کنم مساله ای که باید شاعر آیینی از آن پرهیز کند، گرفتار شدن در حیطه عُجب و خود برتر بینی است، چرا که شاعر آیینی و اهل بیت اگر ارزش و احترامی دارد، به واسطه اهل بیت علیهم السلام است و از خود هیچ چیزی ندارد و قطعاً غرور علاوه بر این که سرچشمه معنای متعالی را در قلب شاعر می‌بندد، مانع از تلاش او برای رسیدن به کمال می‌شود و از سوی دیگر گرفتار حساب و کتاب‌های دنیایی و مادی شدن می‌تواند به همان اندازه در کاهش کیفیت آثار تولید شده اثرگذار باشد. از این روست که معتقدم روحیه لطیف شاعر آیینی باید از گزند خود برتر بینی به دور و نیتش در نهایت اخلاص باقی بماند.
- اگر صحبت خاصی در پایان هست، بفرمایید؟
شعر آیینی یک نعمت و موهبت است که خدا و اهل بیت علیهم السلام به هر کسی ممکن است آن را ندهند و به نظرم هر کسی که بارقه هایی از این موضوع را در خود دید، شایسته است به عنوان یک نعمت شکر گزارش باشد، حفظش کند و تلاش کند تا این موهبت را به دیگران نیز ببخشد؛ بنده امروز افتخار می‌کنم که پسر نوجوان ۱۳ ساله من به واسطه وجود علاقمندی به شعر آیینی در محیط خانواده و تشویق‌های مادرش، چند سالی است که توفیق حضور در این عرصه را به دست آورده و به لطف خدا اشعاری درخور و قابل تامل نیز سروده است و امیدوارم آقا «محمد حسین» ما این مسیر را با اخلاص و توان بیشتری بپیماید.
دیدگاهتان را بنویسید