مثمر یا غیر مثمر: مساله این است
محمد امین نایبی
مقدمه
هفته درختکاری روزی است که شهروندان به کاشت درخت تشویق می‌شوند. این هفته از ۱۵ تا۲۲ اسفندماه با عنوان هفته منابع طبیعی نام‌گذاری شده است که روز اول این هفته را به عنوان روز درختکاری یاد می‌کنند. اولین بار این روز توسط ژولیوس استرلینگ مورتان از آمریکا در تاریخ ۱۰ آوریل ۱۸۷۲ پایه‌گذاری گردید که بعدها تاریخ آن جابجا و به چهارمین جمعه آوریل منتقل گردید. البته قبل از رسمیت یافتن و جهانی‌شدن آن، سال‌ها پیش، دین اسلام آن را مورد تأکید قرار داده است، به‌طوری که رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: خداوند درخت را برای انسان آفرید ازاین‌رو باید درخت را بکارد آن را آبیاری کند و در حفظ آن بکوشد.
درخت به مثابه یک سیستم
اگر به درخت به عنوان یک سیستم یا یک نظام نگاه کنیم، درخت به‌مثابه یک نظام دارای ورودی، خروجی و فرایند پردازش است. ورودی‌های یک درخت همان گازکربنیک، آب، خاک، مواد معدنی، کود، سم، نور، رسیدگی باغبان و … است. درخت این ورودی‌ها را از طریق یک فرایند پیچیده که خالق اعظم آن را در نباتات قرار داده است، به خروجی تبدیل می‌کند؛ حال خروجی درخت چه می‌تواند باشد؛ اکسیژن، سایه، میوه، برگ ….
اگر از دیدگاه رویکرد سیستمی به پدیده درخت نظاره کنیم، برای افزایش بهره‌وری یک سیستم چند رویکرد وجود دارد؛ کاهش ورودی‌ها، اصلاح فرایندها و افزایش خروجی‌ها. به عبارت شفاف‌تر؛ علم کشاورزی به دنبال آن است که تا جای ممکن ورودی‌ها را کمینه کند، فرایند را بهبود بخشید و خروجی‌ها را بیشینه نمود. از طرفی بهبود فرایند زیست یک درخت نیاز به شرایطی دارد که مستلزم هزینه‌های زیاد تحقیقاتی است، به طوری که اگر اخبار حوزه کشاورزی را دنبال کنیم، می‌بینیم که محققان هر روزه در پی توسعه فناوری‌هایی هستند که با مدیریت ورودی‌ها بر پردازش نیز تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال؛ دستگاه‌های آبیاری جدید برای کاهش مصرف آب، کودهای نانو برای جذب بیشتر از نمونه‌های آن هستند. از طرف دیگر همسو با کاهش ورودی‌ها، به دنبال افزایش خروجی‌ها نیز هستند. به‌عنوان نمونه؛ ارقام برنجی که ۲ بار برداشت می‌شود، درختانی که میوه بیشتری دارد و نیز درختانی که میوه‌های بزرگ‌تر از اندازه معمول به بار می‌آورد.
مثمر یا غیر مثمر
موارد اخیر، تبیین سیستمی یک درخت بود اما مساله مورد نظر آن است که هر ساله در هفته درختکاری و نیز در طول سال توسط مؤسسات مردم نهاد حافظ محیط‌زیست، درختان زیادی با زحمت و مشقت فراوان کاشته می‌شود و سوالی که مطرح می‌شود این است؛ وقتی منابع محدود است، چرا به فکر بهره‌وری بیشتر از این نعمات خداوندی نیستیم؟ چگونه می‌شود بهره‌وری کاشت درخت را افزایش داد؟
راه‌حل ساده است؛ کاشت درخت مثمر یا میوه‌دار. اگر بین کاشت یک درخت مثمر و یک درخت غیرمثمر، مقایسه ای انجام دهیم، این گونه دریافت می‌شود که وقتی این ورودی‌ها همچون؛ آب، کود و نگهداری و … صرف یک درخت می‌شود، این درخت چرا باید مثمر نباشد؟ چرا ما به جای درختان غیرمثمر، درختان مثمر نکاریم که میوه داشته باشد؟
قطعاً هر عقل سلیم وقتی مزایای بین درخت بی میوه و میوه‌دار را مقایسه می‌کند، درخت مثمر را برمی‌گزیند. چراکه ما با این کار بر اساس دیدگاه سیستمی با افزایش خروجی‌های یک درخت که منظور میوه است، بهره‌وری از نعمات الهی را افزایش می‌دهیم و این به‌نوعی شکرگزاری از خداوند است. اینکه چرا متولیان امر کاشت درخت مثمر را در دستور کار قرار نمی‌دهند خدا می‌داند.
باغستان ایران
اگر سازمان‌های متولی امر کاشت درخت در کشور یک برنامه مناسبی تدوین کنند، طی یک دوره ۵ الی ۱۰ ساله و یا زودتر، ایران تبدیل به باغستان می‌شود. به‌عنوان نمونه؛ نگارنده خود شاهد این امر در شهر تویسرکان بوده است، به طوری که در بلوار اصلی شهر تویسرکان همدان درختان گردوی زیادی کاشته شده است. در کشور دانمارک و در شهر کپنهاک در خیابان‌ها درخت میوه کاشته می‌شود تا شهروندان بتوانند از آن استفاده کنند. سالیان سال است که مردم دانمارک مجاز هستند از درختان میوه که فضاهای عمومی استفاده کنند. در کپنهاک شهرداری درخت سیب و بوته تمشک می‌کارد و شهروندان می‌توانند از میوه‌های آن بچینند و بخورند. در این کشور درختان میوه در اماکن عمومی همچون پارک‌ها، فضاهای سبز، زمین‌های بازی و محوطه کلیساها کاشته می‌شود و مردم از آن بهره‌برداری می‌کنند.
همچنین در شهرهایی مثل اوتاوا در کشور کانادا با هدف پشتیبانی از بانک مواد غذایی محلی، درختان میوه کاشته می‌شود. علاوه بر آن در کشور استرالیا و در شهر آدلایت، طرح کاشت درختان میوه برای کمک به افراد نیازمند و محتاج اجرا می‌شود. مصرف آب بالا، خطر آلوده شدن میوه‌ها در شهر، خطرات ترافیکی و برخی مواردی دیگر، اجازه توسعه درختان مثمر به‌جای درختان غیر مثمر و بعضاً خطرناک نظیر کهور و کاج را نمی‌دهند.
این امر مستلزم یک برنامه مدون کشت درختان میوه‌دار در سراسر کشور بر اساس منطقه و آب و هوایی کشور است. به‌عنوان‌مثال؛ در شهرهای شمالی می‌توان درختان پرتقال، نارنج و … که سازگار با آب‌وهوای آنجاست، کاشت. در شهرمان قزوین می‌توان درختانی همچون پسته، بادام، گردو، زردآلو و… کاشت. در برنامه پیشنهادی مورد نظر، سازمان‌های متولی همچون شهرداری نیز می‌توانند در این امر مشارکت نموده و در پارک های و فضای سبز و اماکنی که مردم به تفریح می‌پردازند، درخت میوه بکارند.
جمع‌بندی
درخت یکی از نعمت‌های الهی است که در دین اسلام بسیار مورد تاکید قرارگرفته است. برای بهره‌وری بیشتر از منابع محدود پیشنهاد می شود که همچون کشورهای استرالیا و دانمارک به جای درختان غیرمثمر، درختان میوه و مثمر کاشته شود؛ این کار می‌تواند منجر به ایجاد یک باغستان به وسعت ایران شود و توسط نهادهای ذی‌ربط همچون منابع طبیعی جهاد کشاورزی شهرداری سازمان فضای سبز شهرداری و مؤسسات مردم‌نهاد حافظ محیط زیست عملیاتی شود.
دیدگاهتان را بنویسید