قزوین، کهن دیاری به قدمت تاریخ

مهدی چگینی/قزوین را در نوشته های قدیم اروپایی و یونانی ارسا سیا و راژیا  و در زمان اشکانیان اردپا و در دوره ساسانیان آنرا کشوین و بعضی از مورخین هم معرب کاسپین نامیدند، اما هر چه هست کهن دیار مینودری قزوین از سبقه کهن در تاریخ، حیات و تمدن برخوردار است.

در سال های بسیار دور قزوین علاوه بر سرزمین پویا در مسیر جاده ابریشم، پایگاه ورزش و آئین پهلوانی و دلاوران بود و بر اساس شواهد تاریخی ۶۰۰ سال پیش در روزگاران قدیم ورودی درب کوشک یا دروازه راه کوشک قزوین خانگاهی برای داد و ستد، اتراق و محلی برای زورآزمایی یا به نوعی ورزش زورخانه ای بود.

زورخانه های قدیم ایران، آوردگاه های پهلوانان و جوانمردان محلی برای ورزش و آموزش رزم آوری بود و با حمله  مغولان، پهلوانان و جوانمردان به جبر روی به غار ها آوردند و نخستین ادوات ورزش زورخانه ای امروز را برای ترویج رزم و ورزش شکل دادند.

امیر خسته بند رئیس هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی استان درباره تاریخچه ورزش زورخانه‌ای می‌گوید: دوره صفویه و پایتختی قزوین، زمان رونق ورزش باستانی و پهلوانی بود و شعائر اسلامی و یاد ائمه وارد این ورزش کهن ایرانی شد و زورخانه‌های قزوین شکل امروزی‌تر گرفت.

خسته بند ادامه می‌دهد: در دوره‌های گذشته کهن دیار مینودری می‌توان از زورخانه‌های دیمج با مدیریت سید عظیم مومنی، درب کوشک با مدیریت مرحوم بابا شاهوردی، زورخانه محمدیه با مدیریت حاج حسین حاج ولیان یا مرشد اسماعیل و زورخانه گرده بازار به‌عنوان اولیه زورخانه‌های قزوین یادکرد و بعدها هم زورخانه آقای خیرخواه در خیام، زورخانه مرحوم بابا شاهوری در بازار و زورخانه محروم پهلوانی در امامزاده حسین علیه‌السلام به زورخانه‌های شهر قزوین اضافه شدند و این ورزش باستانی در قزوین ترویج یافت.

پیشکسوت ورزش باستانی قزوین یادآور می‌شود که قزوین قدیم، پهلوان و چهره صاحب عنوان در ادوار مختلف کم به خود ندیده بود، برادران شیخی، رستم اسلام پور، یوسف یعقوب فراش، حاج عباس پیش‌بین، محرم فتحی که درگذشته قزوین ورزش زورخانه‌ای را اجرا می‌کردند و با پایان ورزش توسط سادات، مرشد و کهن کسوت باشگاه، پهلوانان برای برگزاری کشتی پهلوانی که عموماً بدون وزن برگزار می‌شد، با یکدیگر به زورآزمایی می‌پرداختند.

مربی ورزش باستانی در ادامه خاطرنشان کرد: درگذشته قزوین کشتی‌گیران صاحب عنوانی مثل، محرم فتحی، حاج عباس پیش‌بین، پهلوان اکبر، کاوه و رضا قزوینی، حاج کاظم صفات، پزشکسان، محمود باباشاهوردی، رستم اسلام پور و سید عظیم مومنی که صاحب عنوان پهلوانی بودند و در دورانی که کشتی‌گیران روس و ترکیه وارد ایران می‌شدند تا شهر به شهر کشتی بگیرند، در ورود به قزوین با کشتی‌گیران و پهلوانان نامی قزوینی سرشاخ می‌شدند و شکست‌خورده به دیار خود بازمی‌گشتند.

رئیس هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی گفت: باستانی‌کاران قزوینی در استفاده از ابزار ورزش باستانی مثل رشته‌های مختلف چرخ، میل‌بازی، حرکات نمایشی عنوان‌دار بودند و در مراسم ویژه چهارم آبان که در استادیوم آزادی یا در قزوین برگزار می‌شد، مرشدهایی مثل حاج حسین و اکبر حاج ولیان دعوت می‌شدند، ورزشکارانی مثل سید هاشم مؤمنی، احمد موج باف، حسین سرخوش، رضا و حسین چنگیزی هم در لیست حاضران این رویداد بودند، ورزش می‌کردند و پای ثابت مراسم‌های باستانی بودند.

کشتی از گود زورخانه تا روی تشک

پیشکسوت ورزش استان یادآور شد: اولین‌بار کشتی در گود زورخانه برپا شد و برای برپایی آن آئین خاصی بود و کاه، آب، خاک و خاکستر می‌کوبیدند تا زمین حالت نرمی پیدا کند و روی آن کشتی می‌گرفتند، مانند این مراسم هم به مناسبت‌ها و اعیاد مختلف در حیاط مسجد جامع قزوین برگزار می‌شد.

وی ادامه داد: در کشتی باستانی فنونی وجود داشت که از قدیم‌الایام بکار گرفته می‌شد، مثل درختکن، بزکش، افلاک، پالان انداز، قفل قیسر که مربوط به چند صد سال گذشته بودند و به دوران پوریای ولی باز می‌گردد.

خسته بند خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۱۸ کشتی از گود زورخانه به روی تشک رفت، در اولین دوره کشتی آزاد کشور، محرم فتحی نایب‌قهرمان ایران شد، در رقابت‌های سال ۱۳۱۹ حاج عباس پیش‌بین هم به‌عنوان نایب‌قهرمانی ایران رسید.از آن سال به بعد کشتی از زورخانه به روی تشک رفت و در زورخانه‌ها کم‌رنگ شد، بعدها هم با ورود فنون جدید و خارجی کشتی گسترش یافت و رفته‌رفته کشتی فرنگی هم برگرفته از فنون فرنگ وارد کشور و دنیا شد.