دل نبستن به دنیای گذرا

ترجمه و شرح نامه ۶۸ نهج البلاغه

اما بعد (از حمد و ثناى الهى بدان اى سلمان) دنیا فقط به «مار» شبیه است که به هنگام لمس کردن، نرم به نظر مى رسد؛ ولى در باطنش سمى کشنده است؛ بنابر این از هر چیزِ دنیا که توجّه تو را به خود جلب کند، صرف نظر کن (خواه مال باشد یا مقام و یا لذات هوس آلود) زیرا جز مدت کمى در کنار تو نخواهد بود؛ غم و غصه دنیا را از خود کنار بده، زیرا که به فراق و جدایى و دگرگونى حالات آن یقین دارى و در آن زمان که به آن بیش از هر وقت دل بسته اى و انس گرفته اى، بیشتر از آن بر حذر باش، زیرا دوست دنیا هر زمان به امرى شادى آفرین دل بستگى پیدا کند او را به طرف مشکل و ناراحتى مى راند و هر زمان به آن انس مى گیرد او را از آن حالت جدا ساخته در وحشت فرو مى برد. والسلام.

از نامه هاى امام(علیه السلام) به سلمان فارسى پیش از ایام خلافتش.

نامه در یک نگاه:
همان گونه که در بالا آمد این نامه را امام(ع) پیش از دوران خلافت براى سلمان فارسى نگاشته است و طى آن به ناپایدارى دنیا و ترک اعتماد بر آن تأکید فرموده؛ دنیا را به مار خوش خط و خالى تشبیه فرموده که ظاهرى فریبنده و باطنى کشنده دارد و مخصوصاً روى ناپایدارى نعمت ها و لذات دنیا تأکید فرموده است.

دنیا چون مار خوش خط و خال است:
گرچه بسیارى از مفسّران محتواى این نامه را روشن دانسته و از شرح و بسط آن صرف نظر کرده اند ولى نکاتى دارد که لازم است به آن توجّه شود.
امام(ع) نخست در آغاز این نامه تشبیه گویایى براى دنیا ذکر کرده و مى فرماید: «اما بعد (از حمد و ثناى الهى بدان اى سلمان) دنیا فقط به «مار» شبیه است که به هنگام لمس کردن، نرم به نظر مى رسد؛ ولى در باطنش سمى کشنده است».
این دوگانگى ظاهر و باطن به صورت هاى مختلفى در کلمات امام آمده است؛ در اینجا نرم بودن ظاهر و قاتل بودن سم درونى ذکر شده و در جایى دیگر تشبیه به زن زیبایى شده که شوهرانش را یکى بعد از دیگرى به قتل مى رساند و گاه تشبیه به آبگاهى شده که آبش گوارا؛ ولى مسیر ورود در کنار آب خطرناک و هلاکت بار است. تمام این تشبیهات اشاره به یک مطلب است و آن اینکه دنیا ظاهرى جالب و دلپذیر؛ اما باطنى آلوده و خطرناک دارد.
سپس امام(ع) به دنبال این تشبیه گویا و بیدار کننده چند دستور به سلمان فارسى(رحمه اله) مى دهد:
نخست مى فرماید: «بنابراین از هر چیزِ دنیا که توجّه تو را به خود جلب کند صرف نظر کن (خواه مال باشد یا مقام و یا لذات هوس آلود)» آن گاه دلیلى براى آن ذکر مى کند و مى فرماید: «زیرا جز مدت کمى در کنار تو نخواهد بود»؛ اشاره به اینکه عمر دنیا کوتاه است و انسان عاقل به آن دل نمى بندد…
در دستور دوم مى افزاید: «غم و غصه دنیا را از خود کنار بده، زیرا که به فراق و جدایى و دگرگونى حالات آن یقین دارى» بدیهى است انسان به چیزى دل مى بندد که مدتى طولانى با او باشد و دگرگون نشود؛ مثلاً خانه اى که امروز در اختیار من است و فردا در اختیار دیگرى و هر روز ساکنى دارد، چیزى نیست که انسان به آن دلبستگى پیدا کند.
جمله «تَصَرُّفِ حَالاَتِهَا» اشاره به این است که دنیا افزون بر اینکه عمرش کوتاه است، در همان مدتى که با ماست یکنواخت نیست و پیوسته در حال دگرگونى است. فى المثل؛ هر کسى چند روزه ممکن است زمامدار شود ولى در همان چند روز نیز آرامشى در آن نیست و هر روز حادثه اى و مشکلى دارد.
در دستور سوم مى فرماید: «در آن زمان که به آن بیش از هر وقت دل بسته اى و انس گرفته اى، بیشتر از آن بر حذر باش، زیرا دوست دنیا هر زمان به امرى شادى آفرین دل بستگى پیدا کند، او را به طرف مشکل و ناراحتى مى راند و هر زمان به آن انس مى گیرد او را از آن حالت جدا ساخته در وحشت فرو مى برد. و السلام»
اشاره به یکى از شگفتى هاى دنیا که بسیارى از امورى که بیشتر براى انسان اطمینان آفرین است متزلزل تر است و یا بسیارى از کسانى که به آنها بیشتر اعتماد مى کند از آنها ضربه سنگین ترى مى خورد و این‌ها نشان مى دهد که هیچ چیز دنیا قابل اعتماد نیست و عاقل نباید به آن دل خوش کند. تاریخ دنیا نیز گواه صدقى بر این حقیقت است؛ بسیار اتفاق افتاده که محکم ترین حکومت ها یک شبه دگرگون شده و قوى ترین زمامداران یکروزه جاى خود را به دیگرى داده اند.

منبع:

نهج البلاغه

پیام امام امیر المومنین؛ آیت ا… مکارم شیرازی