بهبود چرخه تولید زباله؛ تفکیک از مبداء تا بازیافت

پرویز بنی اردلان/یکی از مشکلات بشر امروزی، افزایش تولید زباله در اثر زندگی ماشینی و صنعتی و دغدغه دفن پسماند‌‌های رو به ازدیاد است. یکی از راهکارهایی که برای مقابله با این مشکل در اکثر کشورها طراحی شده، طرح تفکیک زباله برای بازیافت حجمی از زباله های قابل بازیافت است که در ابتدا زباله ها به دو دسته خشک و تر تقسیم و هر کدام از این دسته ها به بخش های کوچک تر تفکیک می شوند؛ اقداماتی که به بازیافت بهتر کمک می کند. انجام تفکیک در همان بدو تولید زباله، یعنی در منازل، ادارات و سایر اماکن صورت می گیرد که به آن تفکیک زباله از مبداء می گویند؛ طرحی که اکنون با عنوان هوشمندسازی تفکیک پسماندهای خانگی در استان قزوین در حال اجرا است و حسین عمویی رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین هم از اجرای آن در آینده نزدیک خبر می دهد و با تأکید بر اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین در عرصه‌های مدیریت شهری، می‌گوید: باید شهروندان را برای داشتن شهری پاک مبتنی بر پایه‌های انسان محور تشویق نمود و زمینه‌های تحقق آن را نیز فراهم کرد.

برای اطلاع از کم و کیف و چگونگی این فرآیند، گفت وگویی با رئیس ستاد تفکیک زباله از مبداء انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.

دکتر حجی زاده در این گفت و گو، از آغاز طرح تفکیک زباله از مبداء در شهر قزوین از سال ۱۳۸۴ با توزیع مخازن بازیافت از جنس کارتن پلاست یاد می کند و با بیان اینکه این پروژه در ابتدا به سه پیمانکار تفکیک از مبداء واگذار و سپس جهت دستیابی به اطلاعات دقیق و کامل به صورت امانی ادامه پیدا کرد، می افزاید: درصد تفکیک در این مدت دارای روند ثابتی بود، اما در سال ۹۴ با تغییر نگرش نسبت به طرح تفکیک، این روند تغییر کرد و رو به کاهش و نزولی نهاد تا اینکه این روند تا سال ۹۶ با شیب کند و از آن به بعد به دلیل واگذاری طرح به پیمانکاران فاقد صلاحیت و دارای شغل موازی، با شیب تند ادامه پیدا کرد، به طوری که می توان گفت شرایط نامطلوب فعلی در بخش تفکیک زباله متاثر از دیدگاه های صرفا درآمدی طی سال های ۹۶ و بعد از آن بوده است.

وی تصریح می کند: از سال ۹۹ مجددا با تغییر نگاه به پروژه تفکیک و اولویت قراردادن مسأله محیط زیست، این روند رو به بهبود بوده است، به طوری که از مرداد ۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۰، تناژ اقلام قابل بازیافت جمع آوری شده از درب منازل و ادارات رشد ۲۲۷ درصدی داشته است.

این مسوول اضافه می کند: در حال حاضر اگر چه میزان تفکیک در مبادی تولید پایین است، اما روند تفکیک در چند ماهی که تمرکز بر روی آن تفکیک از مبادی تولید بوده، افزایش یافته و این روند، پایدار و رو به رشد است؛ در واقع در حال حاضر نگاه سازمان به پروژه تفکیک از مبداء از رویکرد بنگاه داری و انتفاعی به نگاه زیست محیطی تغییر پیدا کرده است و در رویکرد جدید، پذیرش ضایعات کم ارزش به اندازه جمع آوری ضایعات دارای ارزش اقتصادی، دارای اهمیت است و این سازمان را به رسالت اصلی خود نزدیک تر کرده است.

حجی زاده در ارتباط با اقدامات انجام شده در حوزه تفکیک در یک سال گذشته، به شناسایی پلاک های فعال و برنامه ریزی جهت افزایش مشارکت شهروندی اشاره و آن را از اقدامات این سازمان در یک سال گذشته عنوان می کند و توضیح می دهد: در حال حاضر حدود ۲۹ هزار خانوار در طرح تفکیک از مبداء در مناطق ۲ و ۳ مشارکت دارند و پبش بینی می شود با آموزش و افزایش ناوگان جمع آوری، حداقل ۲۰ درصد به این میزان افزوده شود.

وی یادآور می شود: آموزش شهروندی در مناطق مختلف شهر و کوچک نمودن بلوک های موجود و افزایش تعداد ناوگان فعال، آموزش پرسنل ادارات و اجرای طرح تفکیک کاغذ، آموزش ساکنین برج ها و مجتمع های مسکونی بلند مرتبه و اجرای طرح تفکیک پسماند در آنها، آموزش چهره به چهره و اجرای طرح تفکیک در منازل سازمانی و مجتمع های مسکونی ادارات دولتی، افتتاح دو غرفه بازیافت در مینودر و سعدی، افزایش تعداد اقلام قابل پذیرش در طرح تفکیک با هدف حفاظت از محیط زیست و حل بخشی از مشکلات لندفیل محمد آباد، آموزش دانش آموزان، تغییر نگاه سازمان به مقوله تفکیک از صرفا اقتصادی به زیست محیطی و برگزاری جشنواره های مختلف به منظور ترغیب شهروندان به تفکیک پسماند از سایر اقدامات انجام شده توسط این ستاد در یک سال گذشته است.

رئیس ستاد تفکیک در ادامه این مصاحبه در خصوص مشکلات پیش روی تفکیک زباله، می گوید: عدم ساماندهی بخش غیر رسمی جمع آوری اقلام بازیافتی، وجود مافیای زباله و برخورد احساسی شهروندان با معضل زباله گردی از مشکلاتی است که ما با آن روبرو هستیم.

وی می افزاید: متاسفانه علاوه بر ایجاد چهره ای نازیبا در شهر، زباله گردی می تواند تبعات منفی بسیاری در حوزه های اجتماعی و بهداشتی به دنبال داشته باشد؛ پشت پرده هایی که متاسفانه شهروندان از آن بی اطلاع هستند.

حجی زاده با بیان اینکه سوء استفاده در خرید و فروش اقلام بهداشتی، نوشیدنی ها و … می تواند سلامت شهروندان و جامعه را تهدید نماید، می افزاید: علاوه بر این، زباله عامل انتقال ۱۱۸ نوع بیماری از جمله؛ بیماری های پوستی، انگلی و حتی ویروسی است که زباله گردی می تواند به شیوع آن کمک نماید؛ همچنین زمانی که از شهروندان در خصوص دلیل عدم مشارکت در طرح تفکیک از مبداء سوال می شود، بسیاری از آنان دلسوزی برای افراد زباله گرد و کودکان کار را دلیل اصلی رویکرد خود از تحویل زباله ها به آنان عنوان کرده و تصور می کنند اگر زباله های خود را در منزل تفکیک نمایند، افراد زباله گرد بیکار شده و یا به اصطلاح از نان خوردن می افتند.

این مسوول با تاکید بر اینکه شهروندان باید آگاه باشند افرادی که در حوزه تفکیک پسماند از مبداء مشغول کار هستند، همگی پس از گزینش از بین فعالین غیرمجاز این حوزه انتخاب می شوند، تصریح کرد: بنابراین هر چه میزان همکاری آنان در طرح تفکیک افزایش یابد، شهرداری می تواند تعداد بیشتری از افراد زباله گرد را ساماندهی و در این حوزه به کارگیری نماید، اما برخورد احساسی شهروندان، مانع از اجرای صحیح و کامل این طرح و یافتن شغل آبرومند و سالم برای زباله گردها می شود.

حجی زاده همچنین در خصوص طرح هوشمندسازی جمع آوری زباله، با بیان اینکه هوشمند سازی به معنی تحویل گرفتن زباله از درب منازل و در هر زمان، به هر مقدار و به هر شکل ممکن نیست، عنوان می کند: این شیوه تکرار اشتباه استفاده از مخازن پسماند تر در معابر است، مخازنی که سال ها است در دنیا منسوخ شده و جز ایجاد آلودگی، چهره ای نازیبا و افزایش هزینه های جمع آوری، حاصلی برای شهر و شهروندان ندارد.

وی اضافه می کند: هوشمندسازی به معنای مشخص بودن مقدار تولید زباله هر فرد و دریافت هزینه متناسب با مقدار تولید است؛ شیوه ای که شهروندان را تشویق به کاهش تولید زباله و کاهش هزینه های مدیریت پسماند می نماید.

این مسوول، شهروندان را در حوزه تفکیک به سه دسته تقسیم می کند و توضیح می دهد: استفاده از اپلیکیشن جمع آوری پسماند، هیچ یک از سه دسته را به تفکیک تشویق نمی نماید و تنها باعث جابه جایی دسته اول از شیوه سنتی به شیوه جدید می شود که این امر هزینه های مدیریت پسماند را افزایش می دهد؛ هزینه ای که در نهایت از جیب شهروندان هزینه می شود.

وی در ادامه به برنامه های ستاد تفکیک زباله در راستای فعالیت بهینه اشاره و اضافه می کند: بهره گیری از مشارکت سازمان های مردم نهاد، افزایش تعداد غرفه های بازیافت، افزایش بودجه تفکیک و در نظر گرفتن سیاست های تشویقی، کوچک نمودن بلوک های موجود و افزایش ناوگان جمع آوری، افزایش تعداد گروه های هدف، اجرای طرح تفکیک در منطقه ۱ و اجرای برنامه های آموزشی مرتبط با هر گروه و … از برنامه های سازمان مدیریت پسماند در حوزه تفکیک می باشد.

رئیس ستاد تفکیک از مبداء در پایان سخنانش به شهروندان توصیه می کند: شهروندان جهت مشارکت در طرح تفکیک از مبداء و دریافت سطل بازیافت و یا اطلاع از برنامه زمان بندی هفتگی تخلیه مخازن در منطقه خود، یا ثبت درخواست تخلیه مخزن پیش از برنامه زمان بندی هفتگی و یا هر سوال و پیشنهادی می توانند با ستاد تفکیک از مبداء در قزوین به شماره ۳۳۶۷۶۹۸۶  تماس حاصل نمایند.

***

تفکیک زباله از مبدا یکی از مهم ترین و کم هزینه ترین روش‌های جداسازی و تفکیک مواد زاید، محسوب می‌شود؛ یکی از محسنات این روش عدم اختلاط و آلودگی مواد زاید قابل بازیافت با هم و در نتیجه عدم نیاز به ضدعفونی و شستشوی مضاعف و همچنین صرف هزینه های مازاد است؛ علاوه بر این، اگر تفکیک زباله از همان بدو تولید آن انجام شود، انرژی، هزینه و زمان کمتری برای بازیافت صرف می شود و البته نیک آگاهیم که کلید موفقیت این امر تنها در گرو آگاهی و مشارکت شهروندان است تا به موفقیت منتهی شود.