باغ شهر قزوین

سیدمحمدرضا قافله باشی/مدیر مسئول

دلم داشت چون شاخ گل ز انتظار

زهر غنچه چشمی براه بهار

کنون وقت شد رشک عشرت شوم

روم بلبل باغ جنت شوم

بدل وصف باغی اشارت شده است

که قزوین از آن باب جنت شده است

چه باغی که وصفش کنم چون بیان

گل معنیم بشکفد از زبان

شهر قزوین، مرکز استان قزوین، در بلندای ۱٬۲۷۸ متری از سطح دریا واقع شده‌ است. تاریخچه و ریشه شهر قزوین به دوران ساسانیان باز می‌گردد؛ زمانی که به دستور شاپور پادشاه ساسانی رونق یافت. قزوین شاه‌راه اقتصادی جاده ابریشم، سال‌ها محل گذر تجار و بازرگانانی بود که کالاهای خود را از شرق به غرب می‌بردند.

داستان باغ شهر قزوین و ایده آن

 با کمی جستجو درباره باغ شهر، می رسیم به بعد از انقلاب صنعتی؛ جنبش شهر باغ در اواخر قرن بیستم و برای اولین بار در بریتانیا شکل گرفت و پس از آن، به عنوان الگویی موفق برای رهایی شهرها از چالش‌های پیش روی افزایش جمعیت عمل کرد و در بازه زمانی سال ۱۷۶۰ تا سال ۱۸۴۰ رخ داد. اما باغستان‌های سنتی قزوین در مساحت تقریبی دو هزار و ۶۰۰ هکتار شرق، غرب و جنوب شهر قزوین را فراگرفته و در پالایش و تعدیل اثرات سوء بادهای مه و راز که از شمال و غرب و جنوب شرق می وزد، مؤثر است. عمر این باغستان بیش از هزار سال است و هم اکنون درختان ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساله پسته به تعداد زیادی در آن وجود دارد.

باغستان‌های قزوین دارای بیش از ۱۰ هزار قطعه است که هر یک از آن‌ها با مرز خاکی از یکدیگر مجزا و دارای پلاک ثبتی به اشکال و مساحت متغیر از ۲۵۰ تا پنج هزار متر مربع و دارای مالکیت خصوصی است.

باغ‌های اطراف قزوین دارای درختان مثمر از انواع و ارقام پسته، بادام، زرد آلو، انگور، گردو و درختان و بوته‌های غیر مثمر که تماما مقاوم به خشکی و شرایط نامناسب محیطی می‌باشند و با یک نوبت آبیاری در زمستان و بهار، میوه های شیرین و خوشمزه تولید می کنند.

این باغستان‌ها همانند یک آبخوان وسیع با آب جاری و سیلاب پنج رودخانه فصلی با دبی متغیر در فصول زمستان و بهار در کرت‌هایی به ارتفاع متوسط یک متر در یک یا دو نوبت غرقاب می‌شوند.

عمده محصول تولید شده در باغستان بدون استفاده از سم و کود و به صورت ارگانیک تولید می شوند.

پسته سبز مشهور قزوین، انگور شاهانی و زردآلو محمدرضایی از میوه های شاخص باغستان سنتی قزوین به شمار می آیند.

 این استان از نظر توسعه یافتگی صنعتی، رتبه دوم را در سطح کشور به خود اختصاص داده است و از نظر تعداد واحدهای صنعتی فعال، در جایگاه چهارم قرار دارد. صنایع فولاد، شیشه، سیمان، لوازم خانگی، سرامیک، کاشی و … از جمله صنایع فعال در این استان هستند. کشاورزی و باغبانی نیز در شهرهای استان رواج دارند و انگور، پسته و بادام از محصولات اصلی این دیار محسوب می‌شوند. در سال‌های اخیر، قزوین در گردشگری هم جایگاهی پیدا کرده است و با برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، از این صنعت نیز درآمد خوبی را به دست می‌آورد.

قزوین یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان قزوین است. این شهر در دوران حکومت صفویان، به مدت ۵۷ سال پایتخت کشور بود و به همین دلیل بناها و موزه‌های تاریخی زیادی دارد. این شهر پایتخت بزرگ خوشنویسی ایران است و از معروف‌ترین خوشنویسان آن، می‌توان به میرعماد قزوینی اشاره کرد.

قزوین در گلوگاه ارتباطی استان‌های شمالی و غربی کشور قرار دارد و بسیاری از گردشگران شاید در مسیر تردد خود، از این شهر عبور کرده باشند اما از جاذبه‌های گردشگری و اماکن دیدنی آن غافل باشند.

• ‌ بازار قزوین

مجموعه‌ بازار قزوین یکی از اماکن دیدنی تاریخی شهر قزوین است که در زمان پایتختی این شهر در دوران صفویان ساخته شده است. در دوران قاجار نیز این بازار را توسعه دادند و چندین کاروانسرا، سرا و تیمچه به آن اضافه شد. در طول ۹ قرن، در این بازار یک جابه جایی جنوب به شمال اتفاق افتاد که در آن مسجد جامع قزوین از بافت بازار کلا جدا شد. از بخش‌های به جا مانده از بازار قزوین، می‌توان به قیصریه‌ قزوین اشاره کرد که طاق‌های آجری و ارتفاع بسیار زیاد دارد. بازار قزوین چهار درب ورودی دارد که یکی به تیمچه سرباز، دیگری به تیمچه سرپوشیده، در شرقی به سرای وزیر و در دیگر به چهارسوق کوچکی باز می‌شود.

از مهم‌ترین بخش‌های این بازار می‌توان به مسجدالنبی، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی، سرای خوش‌نویسان، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، تیمچه سید کاظم، تیمچه حاج محمدتقی، سرای شاه، سرای نقدعلی، سرای حاج محمدباقر، سرای دالان دراز، سرای ضراب‌خانه، سرای نگار‌السلطنه، سرای بهشتی، بازار قیصریه، گرمابه‌ سعدیه، گرمابه رضوی و حیاط قهرمانی اشاره کرد. این اثر تاریخی در ۵ دی‌ماه ۱۳۵۶ با شماره‌ ۱۰۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• مسجدالنبی

مسجدالنبی قزوین در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی، در راستای بازار قزوین قرار دارد و هنوز هم نماز جماعت و نماز جمعه در آن برگزار می‌شود؛ با این حال گردشگران هم می‌توانند از آن بازدید کنند. این مسجد نیز مانند مسجد جامع قزوین، شبستانی دارد که محل تجمع مردم است. مساحت مسجدالنبی حدود ۱۴ هزار متر مربع است و صحن‌ها و شبستان‌های گسترده‌ای دارد و معماری آن در نوع خود منحصر به فرد است. این مسجد در زمان قاجار و به دستور فتحعلی‌شاه در محوطه وزیر یا همان چال وزیر ساخته شد که از موقوفات آقا جمال وزیر بود.

این مسجد سه ورودی (شمال، شرقی و غربی) دارد که هریک دارای سردر باشکوهی است. سردر شمالی با کاشی‌های میناکاری و اسلوبی زینت داده شده و کتیبه آن از کاشی لاجوردی به خط نستعلیق است. در کتیبه‌های ایوان‌های شرقی و غربی، سوره مبارکه «عم یتسائلون عن النبا العظیم» و در کتیبه‌های ایوان‌های شمالی و جنوبی، سوره مبارکه «هل اتی علی الانسان حین من الدهر» حک شده است.

• عمارت کلاه فرنگی

کاخ موزه چهل ستون یا عمارت کلاه فرنگی شاه طهماسب یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی در شهر قزوین است که قدمت آن به دوران صفوی بازمی‌گردد و در مرکز این شهر، در میدان آزادی (سبزه میدان) قرار دارد.

گفته می‌شود این بنا تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی دوران شاه طهماسب است. زمانی که قزوین پایتخت بود، به این عمارت کلاه‌فرنگی می‌گفتند. در این موزه نقاشی‌هایی مربوط به دوران صفوی نگهداری می‌شود.

 از دیگر مراکز گردشگری می توان به کلیسای کانتور قزوین، کوچک‌ترین کلیسای ارتدکس ایران و سومین کلیسای کوچک جهان است اشاره کرد  ،کانتور در زبان روسی به معنی مقر یا مرکز است.  و همینطور بقعه شاهزاده حسین (ع) ،  بقعه چهار انبیا، قلعه الموت ، حمام قجر، کلیسای رفیع، مسجد جامع عتیق، عمارت باغ سپهدار، آب‌انبار بزرگ سردار از مشهورترین بناهای تاریخی قزوین است که در سال ۱۱۹۱ هجری شمسی، (۱۲۲۷ هجری قمری-۱۸۱۲ میلادی) در محله راه ری این شهر ساخته شد. این آب‌انبار، بزرگترین آب‌انبار تک گنبدی در ایران و حتی جهان است. خانه و حسینیه امینی ها و…. بخشی از جاذبه های گرشگری این شهر می باشند .

و اما زبان مردمان شهر قزوین فارسی، گویش قزوینی است. لهجه شیرین مردم این شهر گونه‌ای از پارسی اصیل و باستانی ایران به شمار می‌آید و معمولا بدون شکستن الفاظ تکلم می‌شود. زبان‌های تاتی، گیلکی و آذری نیز در این شهر رواج دارد. در زمان پیش از حمله مغول زبان مردم قزوین را پهلوی ذکر کرده‌اند. حمداله مستوفی قزوینی زبان مردم دیار خود را نیز پهلوی دانسته ‌است. این زبان بعدها و احتمالا در دوره پادشاهی شاه تهماسب جای خود را به زبان فارسی داده ‌است. از ویژگی های این گویش، استفاده از واژه های قرینه و ساختار تکرار در لهجه قزوینی بسیار مرسوم است و بسیاری از تعابیر مورد استفاده در لهجه قزوینی دو واژه ایست؛ به گونه ای که واژه دوم با پذیرفتن ساختار آوایی از واژه اول اتخاذ شده است، مانند؛ اَجَق وَجَق (عجیب و غریب)، جیجیک پیجیک (وسایل تزیینی)، تَخته تُوخته (اسباب و اثاثیه چوبی)، سر خود دل خود (خود رای)، هِرتی شُورتی (شلخته) و …

از سفرنامه هایی که در خصوص قزوین می شود به آن استناد کرد، سفرنامه ناصر خسرو است. او مینویسد؛ پنجم محرم سنه ثمان و ثلثین و اربعمایه (۴٣٨)، دهم مرداد ماه سنه خمس عشر و اربعمائه (۴١۵) از تاریخ فرس، به جانب قزوین روانه شدم و به دیه قوهه رسیدم. قحط بود و آن جا یک من نان جو به دو درهم می‌دادند. از آن جا برفتم، نهم محرم به قزوین رسیدم. باغستان بسیار داشت بی دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات نبود.

و قزوین را شهری نیکو دیدم، با رویی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهایی خوب مگر آنکه آب در وی اندک بود و منحصر به کاریز ها در زیر زمین.

و رییس آن شهر مردی علوی بود و از همه صناع‌ها که در آن شهر بود کفشگر بیشتر بود.

یغمای جندقی در منشآت، بخش اول، شماره ۶۳ – به احمد صفائی نوشته

دیشب اسمعیل از در آزمایش نامه دراز دامان فراخ آستین بر فرهنگ پارسی بنیاد افکند و با آنکه دست و زبانش بدان راه و روش هیچ آشنایی نداشت پاکیزه و شیوا و دوشیزه و زیبا به پایان برد فرزندی میرزا جعفر به خواهش من به کاست و فزود و بست و گشاد اینک ترا نگارش کرد این شیوه هم به کیش دانش اندوزان و هنر آموزان تازه کاری و نوبرشماری است گروهی انبوه نگارندگان قزوین و ری و گزارندگان اصفهان و جی بر این منش رخت نهاده اند و درین روش سخت ایستاده و داستان های ژرف پرداخته اند و….

از غذاهای محلی و سوغات قزوین که به نام آنها اکتفا می کنم؛

قیمه نثار، شیرین پلوی قزوین و قیمه آبدار یا دم کباب.

سوغات خوراکی مانند؛ نان چایی، نان نازک، پادرازی و باقلوای قزوینی.

صنایع دستی قزوین؛ جاجیم‌بافی، قالی‌بافی، چادرشب‌بافی و گلیم‌بافی.

نکاتی جالب در مورد قزوین

در زمان حکومت صفوی به مدت ۵۷ سال عنوان پایتختی ایران را داشت.

در سال ۱۳۹۲ به سبب برخورداری از فضای سبز و باغ‌های فراوان به عنوان شهر پاک ایران انتخاب شد.

این شهر کمتر از یک درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.

دارای بیشترین آثار تاریخی ثبت شده در ایران است و برخی منابع رتبه سوم جهانی را برای آن عنوان می‌کنند.

قزوین شاه‌راه اقتصادی جاده ابریشم بود و از تجار و بازرگانانی میزبانی می‌کرد که کالاهای خود را از شرق به غرب انتقال می‌دادند.

 نخستین خیابان ایران، با نام خیابان سپه در قزوین ساخته شد.

آب‌انبار سردار در این شهر، بزرگ ترین آب‌انبار تک گنبدی جهان است.

این شهر القابی همچون دارالجنه، دارالسلطنه، باغشهر، مدینه مبارکه و … داشته است.

 اطلاعاتی را درباره این دیار به شما دادیم؛ حتما قزوین مقصد خوبی برای گردش است.

منتظر قدومتان‌تان در کهن شهر قزوین، شهر مینودری هستیم.

خوشا قزوین و باغ شاه و گلگشت خیابانش

که از آیینه پیشانی صبح است میدانش

گلش بار نسیم صبحگاهی برنمی تابد

نفس دزدیده عیسی می کند سیر گلستانش

نسیم چاشتگاهش آنقدر شاداب می آید

که گردد سبز اگر خاری درآویزد به دامانش

صائب تبریزی