آیا سالمندان باید رانندگی کنند یا نه؟!

(همراه با رهنمودهای مفید جهت رانندگی کهنسالان)

تقریبا هر فرد بزرگسال و دارنده گواهی نامه رانندگی، خوب به یاد دارد که وقتی نخستین بار پشت فرمان خودرو شخصی اش نشست، کاملا احساس آزادی و استقلال می کرد. امروزه آن هیجانات در تصمیم گیری بسیاری از سالخوردگان سراسر جهان  ایجاد کرده است به طوری که آنان تردید دارند که آیا به راندن ادامه دهند و یا از این کار دست بردارند. شاید رانندگی دیگر برای شان لطفی نداشته باشد. احتمال دارد برخی از آنان به سبب ضعف بینایی، شب ها رانندگی نکنند و ممکن است بعضی دیگر از رانندگی خودرو در بزرگراه ها خودداری ورزند. از دیدگاه بسیاری از رانندگان، این ها نخستین نشانه هایی هستند مبنی بر این که راندن به تدریج مشکل آفرین می شود.

با این همه، رانندگی برای بیشتر مردم ضرورت دارد. دیگر آن زمان سپری شده است که اکثر افراد با طی مسافتی کوتاه خود را به خواربارفروشی یا مطب پزشک برسانند؛ مشکل میلیون ها سالمند ساکن حاشیه شهرها و نواحی روستایی این است که چه سان از جایی به جای دیگر حرکت کنند.

در شهرها، تاکسی‌ها و وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و قطار زیرزمینی به وفور یافت می شود، اما ناگفته نماند که ممکن است استفاده از این دو وسیله برای کسی که دچار التهاب مفاصل است و با عصا راه می رود، دشوار باشد و از سویی به نظر می رسد که هزینه آمد و شد با تاکسی زیاد است.

در سال ۱۹۸۳ از هر ۱۵ راننده آمریکایی، سن یک تن فزون تر از ۷۰ سال بود. تا سال ۱۹۹۵، این رقم از هر ۱۱ راننده به یک نفر رسید. تا سال ۲۰۲۲ از هر پنج آمریکایی، یک تن افزون بر ۶۵ سال برسد و احتمال دارد از بیشترشان دوباره آزمایش رانندگی صورت گیرد. اگر بخواهیم گروهی بسنجیم، رانندگان کهنسال در زمره مطمئن ترین رانندگان شمرده می شوند! اینان کمتر تند می رانند و یا بی احتیاطی می کنند. با این وصف، در قیاس با جوانان و میانسالان عمدتا در تصادفات صدمه می بینند و جان می سپارند؛ این امر دلایلی دارد که پاره ای تغییر پذیر و بقیه ثابت اند.

سن و سال چگونه بر رانندگی اثر می نهد؟

با بالا رفتن سن، در شیوه رانندگی مان خللی پدید نمی آید. گروهی از ما همان سبک و سیاق گذشته را حفظ می کنیم. توانایی سایرین، از نظر رانندگی بی خطر، صرفا دست خوش چنین دگرگونی ها نمی شود:

-تغییراتی در بدن

-دگرگونی هایی در شیوه اندیشه انسان

-مشکلات بهداشتی

-دارو و درمانی

تغییراتی در بدن

سن که زیاد می شود، امکان دارد مفصل ها سفت و عضله ها سست شوند. گرداندن سر به عقب یا راندن و ترمز کردن ناگهانی احتمالا سخت می شود، حرکات تند تر شده و شاید دقیق و صحیح نباشد و چه بسا حس های بویایی، شنوایی، بینایی، لامسه و چشایی به ضعف گراید.

قدرت دید، نقش حساسی را در رانندگی بر عهده دارد و ناگفته پیداست که سن و سال در عدسی چشمان تغییراتی به وجود می آورد. دیدگان برای بهتر دیدن به نور بیشتری نیاز پیدا کرده و به نور زننده حساس تر می شوند. توانایی دیدن اشیا در حاشیه میدان دید و دید محیطی (غیر مستقیم) کاهش می یابد.

دگرگونی هایی در شیوه اندیشه انسان

شاید بدانید که بدن آدمی چه بسا با افزایش سن و سال تغییر می کند. امکان دارد شخص از دگرگونی هایی که همزمان با فزونی سن در طرز پندارش پدیدار می شود، بی خبر باشد. پاره ای از انسان ها در می یابند که بازتاب های شان کندتر شده است یا روی موضوع خاصی تمرکز حواس بسنده ندارند. احتمال انجام دو کار همزمان برایشان دشوار و این از مواردی است که برای رانندگی مطمئن ضرورت دارد.

هنگام رانندگی باید اطلاعات جدیدی را از منابع زیادی به دست آورد و آنگاه از خود واکنش نشان داد، تعدادی از مردم وقتی که در موقعیت های تازه ای قرار می گیرند، بازتاب کندتری دارند.  همه این‌ها، دگرگونی های بهنجاری در مورد شیوه کار مغز، همزمان با افزایش سن، شمرده می شوند. با این حال، دو نوع اختلال روانی هست که در قدرت رانندگی بشر اثر می نهد،عبارتند از:

خردسودگی (زوال عقل)

مشکلات شدیدی در حافظه، شخصیت و رفتار شخص بار می آورد که قوه تشخیص را از وی سلب می کند. کسی بدین مرض مبتلاست، امکان دارد ابتدا طرز روشن کردن و حرکت خودرو به جاهای آشنا را به یاد آورد. با وجود این، در مرحله ای از پیشرفت بیماری، توان رانندگی اش کاهش می یابد، شوربختانه چنین افرادی تشخیص نمی دهند که چه موقع دیگر نباید پشت فرمان بنشینند.

مشکلات بهداشتی

از جمله امراض دیگری که در  کهنسالان رایج است و چه بسا مانع رانندگی دلخواهشان می شود، می توان به فلج رعشه ای(پارکینسون)، التهاب مفاصل و سکته مغزی اشاره کرد که باعث می گردند رانندگی با ایمنی صورت نگیرد.

آیا من می توانم راننده خوبی باشم؟

شاید اکنون که با برخی از شرایط دشوار زندگی آشنا شدید مثل رانندگی شبانگاهی در بزرگ راه ها و ساعت های پر رفت و آمد و … از رانندگی بپرهیزید. خرید رفتن و مراجعه به پزشک را محدود سازید؛ این کار سبب می شود که میزان وقوع سوانح رانندگی کاهش یابد.

رانندگان سالمند، هنگام رانندگی بیشتر در معرض این قبیل خطرات اند. راه دادن به سایر خودروها، دور زدن به ویژه موقع گردش به چپ، تغییر مسیر، عبور و گذر از راه ها ی شاهراه ها که در چنین مواردی باید توجه زیادی مبذول داشت.

برخی وسایل، رانندگی را برای راننده راحت تر می سازند. فرمان هیدرولیکی، ترمزهای بوستر دار، دنده خودکار و آینه های بزرگ سودمند هستند. روشن نگه داشتن دایم چراغ های جلو و داشتن خودرویی به رنگ روشن، بدان جا می انجامد که سایر رانندگان شما را بهتر ببینند. فرمان های دستی خاص پدال گاز و ترمز ها شاید برای راننده ای که پایش ناسالم است، مفید باشد. چراغ های جلو را همیشه تمیز نگه داشته، نورشان را تنظیم کنید و تیغه های برف پاک کن های شیشه جلو را مرتبا بازدید نمایید. گرمکن شیشه عقب وسیله خوبی جهت تمیز کردن مدام شیشه پشت خودرو است.

آیا باید دیگر رانندگی نکنم؟

از آنجایی که سن پیری مردم متفاوت است، پس انتخاب یک سن به عنوان محدوده پیری همگانی ناممکن است. تعیین حدومرز در این مورد، موجب می شود که رانندگان تا مدت ها به رانندگی روزگار بگذرانند در حالی که دیگران زودتر از موعد از این کار دست بکشند. ساختزادی (توارث)، بهداشت عمومی، شیوه زندگی و محیط زیست یکسره در شیوه های زندگی کهنسالی آدمی تاثیر دارند.

پرسش سخت این است که آیا رانندگان سالمند  باید به طرزی متفاوت و اکثر اوقات آزموده شوند و سوال دوم این که آزمون ها راجع به چه چیزهایی باشند. جاده های معمولی و آزمون های کتبی، مشکلات رانندگان سالخورده را حل نمی کنند. آزمایش مفید میان دید(دیدرس) به منزله امری محتمل بررسی می شود. این موضوع، حدود میدان دید را مورد توجه قرار می دهد تا طی آن کسی بتواند اطلاعات را از دو منبع مختلف حاصل کند و دیگر این که در برابر آن واکنش، به چه سرعتی بازتاب نشان دهد. هر چه به سن بشر افزوده می شود، این ناحیه کوچک تر می شود و به این ترتیب امکان تصادم افزایش می یابد و خوش بختانه این مشکل را می توان با تمرین و  ممارست از بین برد؛ چه زمانی می شود از فردی مسن، امتحان تعیین وضع روانی به عمل آورد تا معلوم شود آیا همچنان قادر به رانندگی هست یا نه؛ منظور از چنین آزمونی، ارزیابی توانایی شخص در انجام برخی از امور روحی و روانی است. این قبیل تکالیف، مهارت های روانی موثر در رانندگی را محک می زنند. مثلا ممکن است از کسی سوال شود که طرح خاصی را بکشد و یا به طور معکوس از عدد ۱۰۰ تا ۷ را بشمارد. گفتنی است که این آزمون نیز مانند آزمایش مفید «میدان دید» برای آزمودن رانندگان به کار می رود. در عوض اگر بشود رانندگانی را که اشکالاتی در کارشان وجود دارد، شناخت. شماری از ایشان را می توان به طی دوره هایی وا داشت تا مهارت های زندگی شان را بهبود بخشند. متاسفانه به عده ای دیگر نمی شود یاری کرد و آنان ناچار باید دست از رانندگی بردارند.

پی نوشت

نشریه انگلیسی زبان موسسه ملی سالمند

National Institute on Aging